B. M. Azizov, I. A. Israilov, J. B. Xudoyqulov

 
17-rasm. Vegetasion
 
tadqiqotda sosudlarni maxsus chukurlarga
joylashtirish 
 
A.V. 
Sokolovning 
ta‘kidlashicha vegetatsion tadqiqotlardan 
o‗simlikni mineral ozukalarga bo‗lgan extiyojini kimyoviy usulda tezda 
aniqlashda foydalanish mumkin. 
O‗simlikni suv muhitida o‗stirish uchun unga kulay sharoit yaratish 
maqsadga muvofiq.Bunda eng avvalo tadqiqotchi o‗s oldiga ko‗ygan 
maqsan kuzda tutiladi .Suv muhitida olib boriladigan vegetatsion 
tadqiqotlar ko‗pincha
gidroponik, 
, ya‘ni suvli sharoitda olib boriladigan

tadqiqotlar deb ataladi.
O‗simliklarni ildizdan oziqlantirish qonuniyatlarini , jumladan 
ammiyakli va nitratli oziqlantirishni qiyosiy baholash, ishqoriy muxit rN 
ni , rivojlanish fazalari bo‗yicha oziqa moddalar nisbati va konten-
tratsiyasini va boshqalarni o‗rganishda o‗simliklarni suv muxitida 
o‗stirish usulini ko‗llash zarur. Ayniqsa o‗simliklarni mikroelementlarga 
o‗stiruvchi minerallarga bo‗lgan ehtiyojini aniqlashda bu usulni qo‗llash 
samarali hisoblanadi. 
O‗simliklarni suvli muxitda o‗stirishda eng avvalo o‗simliklarni 
har bir makro va mikro elementlariga bo‗lgan ehtiyojini to‗g‗ri baholay 
olishimiz zarur. 

---

178 
Gidroponik tadqiqotlar olib borish
. Gidroponik tadqiqotlar olib 
borishda ozuqalar aralashmasi tayyorlashdan oldin eng avvalo tajriba 
mavzusini va sxemasini ishlab chiqish zarur. SHundan so‗ng ozukalar 
me‘yori va eritma konsentratsiyasini tayyorgashga o‗tiladi. Misol 
tariqasida bazi mavzularni kentiramiz : 
1.Bug‗doyning o‗sishi, rivojlanishi va hosildorligida ayrim 
elementlarni mineral oziqlantirishdagi ta‘sirini ahamiyati. 
2. Bodring hosildorligiga mikroelementlarning ta‘siri. 
3. Pamidori hosildorligiga biologik faol moddalarning ta‘sirini 
o‗rganish. 
4. Suv ekinlari bilan tajribalar olib borishda idish xajmining 
ahamiyati. 
5. Kislotali muxit rN ni o‗simliklarning o‗sish , rivojlanish va 
hosildorligiga ta‘siri. 
6. O‗simliklarni azot , fosfor , kaliy va mikroelementlar bilan 
ildizdan tashqari oziqlantirish. 
Oziqa aralashmasi sifatida Knop aralashmasini qabul kilishimiz 
mumkin. 
Knop tomonidan tavsiya etilgan to‗lik ozuka aralashmasi (1 l suvda ) : 
Ca (NO
3
)
2 
– 1 g 
KH
2
PO
4
- 0.25 g 
MgSO
4
- 0.25 g 
KCl - 0.125 g 
Fe
2
Cl
6
- 1 % eritmasidan 5 tomchi 
Azot bo‗lmagan ozuka aralashmasi : 
Ca SO
4
– 1.03 g 
KH
2
PO
4
- 0.25 g 
MgSO
4
- 0.25 g 
KCl -0.125 g 
Fe
2
Cl
6
- 1 % eritmasidan 5 tomchi 
Fosfor bo‗lmagan ozuka aralashmasi 
Ca (NO
3
)
2 
– 1 g 
KCl -0.255
MgSO
4
- 0.25 g 
Fe
2
Cl
6
- 1 % eritmasidan 5 tomchi 
Kaliy bo‗lmagan ozika aralashmasi 
Ca (NO
3
)
2 
– 1 g 
NaH
2
PO
4
- 0.25 g 

---

179 
MgSO
4
- 0.25 g 
KCl -0.09 g 
Fe
2
Cl
6
- 1 % eritmasidan 5 tomchi 
Biroq ko‗plab olib borilgan tajriba natijalari Knop ozuka 
aralashmalariga mikroelemenlar ko‗shilganda o‗simliklar jadal o‗sib 
rivojlanishini ko‗rsatdi. Birinchi navbatda mikroelemenlaridan bor va 
marganetsni ko‗shish maqsadga muvofiq.
Bu borada ko‗plab ilmiy tadqiqotlar olib borilgan bo‗lib , bir necha 
ozuka elementlari aralashmalari tayyorlash bo‗yicha tavsiyalar ishlab 
chiqilgan. Bu borada ayniqsa Pryanishnikov , Belousov va Sinsadzening 
ozuka aralashmalari katta ahamiyatga ega (20-jadval). 
20-jadval 
YUqorida qayd etilgan mualliflarning ozuka aralashmasi
Pryanishnikov aralashmasi 
Belousov aralashmasi 
Sinsadze aralashmasi 
Tuzlarning 
nomi 
Miqdori
g/l 
Tuzlarning 
nomi 
Miqdori
g/l 
Tuzlarning 
nomi 
Miqdori
g/l 
NH
4
NO
3
0.24 
Ca
(NO
3 
)
2
1.11 
Ca
(NO
3 
)
2
0.21 
KCl 
0.16 
KH
2
PO
4
0.36 
KNO
3
0.80 
MgSO
4
0.06 
K
2
HPO
4
0.43 
CaSO
4
0.28 
CaHPO
4
0.172 
MgSO
4 
NaCl 
0.054 
0.10 
Ca
2
(PO
4
)
2
0.70 
Fe
2
Cl
6
0.025 
Fe
2
Cl
6
0.01 
MgSO
4 
Fe
2
(SO
4
) 
0.50 
0.25 
Bu tuzlarning bufer eritmasi Sa(RO
4
)
3
, Fe(SO
4
)
3 ,
tuproqning kislotalik 
muxiti rN ni uzoq vaqt davomida bir xilda saqlash imkonini beradi. U 
yoki bu ozuka aralashmasidan foydalanish masalasi tajriba oib borish 
sharoiti va o‗rganilayotgan ekin turi hisobga olingan holda belgilanadi. 
Suv muxitida sharoitida o‗simliklarni etishtirishda A.A.Novoselov 
aralashmasi ishlatilishi ishlatilishi mumkin.Bu aralashmalar ayniqsa 
bodring va tomat (pamidor) ekinlarida keng ko‗llaniladi.Bu aralashmalar 
ularni 100 barobar eritib ishlatishda ko‗llaniladi.Ularning tarkibi jadvalda 
keltirilgan . 
Gidroponik tadqiqotlar ko‗proq gulchilik , sabzavodchilik, subtropik 
o‗simliklar va paxtachilikda muhim fiziologik , agrokimyoviy jarayonlarni 
o‗rganishda , modda almashinuvining ilmiy asoslarini ishlab chiqishda , 
o‗simlikni makro va mikro elementlariga bo‗lgan ehtiyojini aniqlashda 
muhim ahamiyatga ega.

---

180 
Gidroponik tadqiqotlar ichida so‗ngi yillarda nisbatan keng 
ko‗llanilayotgan usullarga o‗simliklarni shag‗alli va kumli muxitlarda 
o‗stirish usuli misol bo‗la oladi. 
21-jadval 
№ 
Tuzlarning nomi 
Kimyoviy
ifodalanishi 
1 l suvdagi tuz miqdori 
Kalsiyli 
aralashma 
Kaliyli 
Aralashma 
1 
Kalsiy nitrat 
2 
Kaliy nitrat 
3 
Ammoniy nitrat 
4 
Kaliy bifosfat 
5 
Kalsiy bifosfat 
6 
Kaliy sulfat 
7 
Magniy sulfat 
8 
Temir limonokisliy
9 
Bor kislotasi 
10 
Marganets sulfat 
Tajribalarda o‗simliklarni shag‗alli va kumli muxitlarda ustirish 
ilmiy tadqiqotlar imkoniyatlarini yanada oshiradi. Kichik xajmdagi 
chukurchalarda olib boriladigan gidroponik tajribalarda sasudlarda olib 
boriladigan tajribalardan farqli ravishda dala sharoitiga yaqinlashtirilgan
muxit yaratish , o‗simlikni o‗sish va rivojlanishi jarayonida alohida 
olingan va bir necha omillarning ta‘sirini nazarat qilish imkoniyati vujudga 
keladi.
Paxtachilikda gidroponik tadqiqotlar Z.I.Jurbitskiy (1964),M.Bentli 
(1965), M.A.Belousov (1975) va boshqa olimlar tomonidan olib borilgan.