B. M. Azizov, I. A. Israilov, J. B. Xudoyqulov

SESh-3M elektr quritish javoni: 
A-umumiy ko‘rinishi; B-kesimi. 1-korpus; 2-aylanma stol; 3-eshikcha; 4-
elektr isitgich; 5-kontaktli termometr; 6-shturval; 7-signal lampochkasi. 
Byukslar 40 daqiqadan keyin tigel qisqichi bilan olinadi, qopqoqlari 
yopiladi va 10-15 daqiqaga eksikatorga sovutish uchun qo‘yiladi. Javonni 
to‘ldirish va bo‘shatishda buraladigan stol shturval yordamida 

---

120 
boshqariladi. Sovutilgandan keyin har bir namunachali byuks 0,01 
aniqlikda tortiladi va quritishdan oldingi va keyingi og‘irliklari farqiga 
qarab yo‘qolgan namlik aniqlanadi. Namlik quyidagi formula orqali 
hisoblanadi:
А
а
А
Х
100
)
(



bu erda: 
X – don namligi,%; 
A – quritguncha namunacha og‘irligi, gr; 
a – quritgandan keyingi namunacha og‘irligi, gr. 
Don namligi olingan namunacha og‘irligiga qarab foizda ifo-dalanadi. 
Namunacha 5 gr ligida u bug‘langan namni (quritilgani-dan keyin) 20 ga 
ko‘paytirilgan miqdoriga teng. 
Ikki parallel aniqlashdan o‘rtacha arifmetik hisob olinadi va bu natija 
0,01 aniqlikda ishchi daftariga yoziladi. Ikki parallel aniqlash o‘rtasidagi 
farq 0,25% dan oshmasligi kerak. 
Dastlabki quritishdan keyin namlikni aniqlash.
Don tarkibida 
namlik 18% dan ortiq bo‘lgan hollarda, namlikni aniqlash ikki yo‘l bilan, 
ya‘ni dastlab quritib amalga oshiriladi. 
Dastlabki quritish uchun texnik torozilarda 20 gr don tortilib 8-10 sm 
diametrli yuza idishga joylanadi va quritish javonida 105
0
haroratda 30 
daqiqa davomida bir oz quritiladi. Shu vaqt o‘tgandan keyin idish 
javondan olinadi, ochiq holatda sovutiladi va 0,01 aniqlikda tortiladi. 
So‘ngra don tegirmonchada (DAST da belgilanganidek kattalikda) 
yanchiladi va har biri 5 gr dan ikki namunacha tortiladi. Quritish javonida 
namunalar 130
0
haroratda 40 daqiqa quritiladi. Dondagi namlik hisobi-ni 
aniqlash quyidagi formulada amalga oshiriladi:
Xq100-(S·ch) 
bu erda: 
X – don namligi (%); 
S – quritilgandan keyingi maydalanmagan 20 gr og‘irlik-dagi don; 
ch – dastlabki quritilgan va quritilgandan keyingi may-dalangan 5 gr don 
og‘irligi. 
Ushbu formula quyidagicha echiladi. Dastlabki quritilgan va 
maydalangan 5 gr donni quritish natijasida nam (5-ch) lik bug‘-lanadi. 
Dastlabki quritilgan donning hamma namunadan (S) esa: 
5
)
5
(
ч
С


Quritilgunicha 20 gr nam donda namlik mavjud. 
5
)
5
(
)
20
(
г
С
С
Х





yoki 
г
С
Х



5
)
20
(
Namlikni umumiy miqdorini foizda quyidagi formula orqali echiladi:

---

121 
)
100
20
100
5
20
ч
С
С





Namlikni har biri 5 gr namunada alohida hisoblanadi. Nam-lik foizi esa 
ikki aniqlashning o‘rtacha arifmetik ma‘lumotlar-dan 0,1 aniqlikkacha 
ko‘rsatiladi. Ikkala parallel aniqlash o‘rtasi-dagi farq 0,25% dan 
oshmasligi kerak. 
Misol, agar quritilgandan keyin 20 gr namunadagi maydalan-magan 
don og‘irligi 17,82 gr, maydalangan donning 5 gr namunachani batamom 
quritilgandan keyingi og‘irligi (ch) 4,35 gr teng bo‘lsa, namlik foizi 
formula bo‘yicha quyidagiga teng bo‘ladi: 
100-(17,82·4,35)q100-77,52q22,48%