B. M. Azizov, I. A. Israilov, J. B. Xudoyqulov

TRANSPIRATSIYA INTENSIVLIGINI TOROZIDA TORTISH 
 USULIDA ANIQLASH 
Kerakli asbob va anjomlar: analitik torozi, qaychi, skalpel, 
millimetrlarga bo‘lingan qogoz, suv, petri kosachasining qopqogi, filtr 
qogozi, ip. 
Ishning nazariy asosi.
Transpiratsiya jarayoni o‗simliklarni erni ustki 
qismi orqali suvni buglatishi tushuniladi. Transpiratsiya ikki turga bo‗lib 
o‗rganiladi. Labchali (ustitsali) va kutikulyar transpiratsiya deyiladi. 
Labchali transpiratsiya o‗simlikning bargidagi ogizchalar yordamida 
amalga oshsa, kutikulyar transpiratsiya esa bargning kutikula qavati ya‘ni 
ustki qavati yordamida amalga oshadi. Barg ogizchalari asosan bargning 
ostki qismida joylashganligi tufayli asosiy tranpiratsiya ogizchalar 
yordamida qisman esa kutikula qavatidagi suvni buglatish natijasida yuz 
beradi. Transpiratsiya intensivligi deb, 1 m
2
barg sathidan 1 soat davomida 
buglatilgan suv miqdoriga aytiladi va quyidagi formula asosida aniqlanadi. 

---

97 
Tp 

St
g
10000
60



g/m
2
/soat 
Bunda g – bug‗langan suv miqdori (g) 
S – barg sathi (sm
2
)
t – tajriba muddati (minut) 60 minutni soatga aylantirish koeffitsenti 
10000 – sm
2
ni m
2
aylantirish koeffitsenti. 
Ishning borishi.
Ipdan sirtmoq yasab, novdaning yuqori tomonidan 
boglanadi. Qaralgan novdani bir necha barg bilan o‗simlikdan kesib olib
torozi elkasiga (shayniniga) ilib, tezda 0,1 g gacha aniqlikda tortiladi va 
tortilgan vaqt yoziladi. Oradan 30-40 minut vaqt o‗tgandan so‗ng novda 
barglari bilan qayta tortiladi. SHundan keyin barglarning sathi aniqlaniladi. 
Buning uchun barglarnovdadan uzib olinib, qogoz ustiga bir tekis qilib 
yoyiladi. So‗ngra qalam yordamida birglarning shakli qogozga chizib 
olinadi, qogozdan barg shakllari qaychida kesib olinadi va tortiladi. 
So‗ngra boshqa qogozdan to‗rt tomonini 10 sm dan qilib kvadrat kesib 
olinadi (100 sm
2
), va torozida tortiladi. Barg sathini quyidagi formula 
bo‗yicha aniqlaniladi. 
S
С
b
a

bundan S =
a
C
b

= 
150
30
20

4 sm
2
S
2
=
11
150
30
65


cm
2 
Bunda S – barg sathi 
C – kvadrat sathi , 30 sm
2 
b – barg qog‗ozdagi shakl og‗irligi, 165 mg 
a – kvadrat ogirligi, 150 mg 
Novdaning oldingi ogirligi bilan keyingi ogirligi farqi natijasida hosil 
bo‗lgan son barg orqali ma‘lum muddatda buglangan suv miqdorini 
ko‗rsatadi. 
Transpiratsiya intensivligini quyidagi formula asosida aniqlanadi.

---

98 
Tp 

St
g
10000
60



g/m
2
/ soatda =
12
10
45
4
100
60
02
.
0




g – bug‗langan suv miqdori
S – barg sathi (sm
2
) 
t – tajriba soatga aylantirish koeffitsenti 10000 – sm
2
ni m
2
ga aylantirish 
koeffitsenti
Mavzuni o‗zlashtirish uchun savollar: 
1.
Transpiratsiyaga izoh bering. 
2.
Qanday transpiratsiya xillarini bilasiz? 
3.
Transpiratsiya intensivligi deganda nimani tushunasiz? 
4.
Transpiratsiyaning ahamiyatini tushuntiring.