B. M. Azizov, I. A. Israilov, J. B. Xudoyqulov

 
 
 
IV-bob.FIZIOLOGIK TAJRIBALAR 
 

---

92 
O‘simliklarning umumiy barg sathini aniqlash va biologik 
maxsuldorlikni aniqlash 
Barg qishloq xo‗jalik ekinlarining muhim morfologik organlaridan 
biri bo‗lib, o‗simlikda kechadigan barcha muhim fiziologik jarayonlar 
bevosimta arg ishtiroqida amalga oshadi. 
Ma‘lumki, faqat yashil o‗simlimliklar fotosintez jarayoni hisobiga 
anorganik moddalardan organik birikmalar shakllantirish xususiyatiga ega. 
YA‘ni yashil o‗simliklar bargida xlorofil donachalari ishtiroqida 6 
molekula karbonat angidrid gazi 6 molekula suv bilan birikib , glyukoza va 
6 molekula kislorod hosil qiladi. 
6 СO
2
+ 6 Н
2
O = С
6
Н
12
O
6 
+ 6 O
2
 
SHu tufayli o‗simliklarning umumiy barg sathini aniqlash muhim 
ilmiy va amaliy ahamiyatga ega. 
O‗simliklavrning barg sathini aniqlashning ko‗plab usullari mavjud 
bo‗lib, bugungi kunda ularda asosan quyidagi usullari keng qo‗llaniladi . 
Bular: 
-
Visechka 
(
doirachalar ) metodi
. 
Doirachalar metodi: o‗simliklardagi har bir bargni plastinkalarining
markaziy qismidan 103 tadan yuzasi ma‘lum bo‗lgan doirachalar qirqilib 
olinadi. Xo‗l holatdagi doirachalarning og‗irligi torozida 0.01 % aniqlikda 
tortiladi. Olingan doirachalar bargining qalinligi o‗rtacha ko‗rsatkichiga 
ega bo‗lishi kerak. Barglarni xo‗l xolaidagi og‗irligi tortib olinadi. 
Ko‗pincha o‗simliklarni o‗rtacha og‗irliklarini aniqlash uchun olingan 
na‘munalardan foydalaniladi. 
Barg sathi quyidagi formula bilan aniqlanadi : 
V
V
V
L
S
М
Д
К
М
М
B




)
(
Bu erda: Bs – o‗simlikning barg sathi 
M
L
–barglarning og‗irligi 
M
V
–doirachalar og‗irligi 
D
V
–doirachalar yuzasi 
K–doirachalar soni 
M
V
–doirachaning og‗irligi. 

---

93 
-
Bargni uzunligi va enini o‘lsab, ularni ko‘paytmalarini qabul 
qilingan koeffitsientga ko‘paytirib hisoblanadi
. 
Makkajo‗xori, oqjo‗xori singari singari o‗simliklarning barg sathini 
aniqlashda barglarni o‗lchash yo‗li bilan o‗tkazish kulay hisoblanadi. 
Bunda o‗simlikdagi har bir barg uzunligi va ko‗ndalangi o‗lchanadi va 
ekinlarni 
barglarini 
formulaga 
ko‗ra farq qiladigan tuzatkich 
koeffitsientidan foydalanib barg sathi hisoblanadi. 
F. Kuznetsov tomonidan barg sathini aniqlashning eng oddiy 
quyidagi formulasi taklif etiladi :