B. M. Azizov, I. A. Israilov, J. B. Xudoyqulov

25-rasm. Odatdagi taqsimlanishda egri chizikli chegaralanishda kuzatishlarni yoki turli xil
n 
 
ahamiyatlarni foizda (%) ifodalanishi. 

---

227 
O‗rtachadan t standartga og‗igan butun maydonning foizini 
ifodalovchi egri chiziq ostidagi maydon standart ishonchliligi yoki R
ehtimollik darajasi diyiladi, ya‘ni 


t

jududida yotgan belgilar 
ahamiyatining paydo bo‗lish ehtimoli. U belgilangan chegaradan tasodifiy
kattaliklarni variatsiyasining og‗ish ehtimolini ko‗rsatadi P
p


1
1
. 
SHundan kelib chiqib, ehtimollik darajasi ortgan sari, muhimlik darajasi 
kamayib boradi, va aksincha.
Agronomik tadqiqotlar amaliyotida ehtimollik darajasi 0.95-95% 
va 0.99-99% , ahamiyatlilik darajasi (ya‘ni muhimliligi ) 0.95-5% va 0.01-
1% ga teng bo‗lganda foydalanish mumkin hisoblanadi. Bunlay ehtimollik 
ishonchlilik ehtimoli
degan nom oldi , ya‘ni muhimlilikka ishonsa va 
undan ishonchli foydalansa bo‗ladi. Ehtimollilik 0.95- 95 % qabul qilish 
bilan , xato qilish ehtimoli 0.05=5.0% yoki 20 dan 1 ta ni tashkil qiladi. 
Ehtimollik 0.99-99% bo‗lganda xato qilish ehtimoli 0.01 = 1% , ya‘ni 100 
dan 1 ni tashkil qiladi. 
Ishonchli ehtimolni tanlash, yoki u yoki boshqa tadqiqotlarning 
ahamiyatga ega bo‗lish darajasi xulosa va imkoniyatlar mas‘uliyati bilan 
amaliy tasavvurlar bilan aniqlanadi. Ehtimollik darajasi 0.95 = 95% va 
ahamiyatlilik darajasi 0.05 =5.0% bo‗lganla ko‗pchilik tadqiqotlarda 
odatda mutloq maqbul hisoblanadi.
Individual kattaliklarning odatdagi taqsimlanish to‗g‗risidagi 
barcha aytilganlar o‗rtacha arifmetik 
x
tanlamalarning taqsimlanishiga
ham tegishli , shuningdek o‗rtacha arifmetiklar orasidagi farqqa (
2
1
x
x

) 
kiradi. Bu yanada ko‗proq tadqiqot ishlarida odatdagi taqsimlanishning 
mutloq ahamiyatini alohida ta‘qidlaydi, qaysiki har qanday tajribaning 
mohiyati odatdagi taqsimlanish qonunlariga bo‗ysunadigan o‗rtacha arif-
metik kattaliklarni taqqoslash qonuniyatlariga bo‗ysunadi. 
Amaliyotda ko‗llanish uchun xatto birdan bir ahamiyatli yahshi 
taqsimlanmagan xollarda ham bir to‗plamning o‗zidan olingan
n 
ta 
kuzatishlarning o‗rtacha arifmetik 
x
tanlamalarni odatdagi taqsimlanishi 
juda muhim.
O‗rtacha ifodalar uchun kurilgan egri taqsimlanish yagona hollarga 
nisbatan cho‗zilgan, ignasimon bo‗ladi. Ta‘qidlash joizki n 


o‗rtacha

, dispersiya 
2

va standart og‗ish 

- to‗plamning asosiy parametrlari. 
Oralatib, tanlab kuzatishlar olib borish bu parametrlarga baho bera olish 
imkonini beradi.SHunday qilib, o‗rtacha arifmetik
x
asosiy o‗rtacha

ni 
baholash hisoblanadi va 

tanlangan standart og‗ishda s ni baholash. 
Etarlicha katta bo‗lgan tanlamalar uchun (n > 20-30 va ayniqsa n 

---

228 
>100)yuqorida asosiy to‗plam parametrlari yuqorida ko‗rsatilgan odatdagi 
taqsimlash qonuniyatlari ularni baholashda ham to‗g‗ri, xususan:
x

s 
atrofida barcha kuzatishlarning 68.26% joylashadi, chegara ichida 
x

2 s- 
95.46% va 
x

3 s intervalida -99.73 % tashkil etadi. 
O‗rtacha arifmetik va standart og‗ish asosiy statistik tavsiflar 
hisoblanadi, ular yordamida chastotalarning empirik taqsimlanishi 
namoyon bo‗ladi. 
Nazariy taqsimlanish qonuniyatlari asosida empirik taqsimlanishni 
kurish va unda ma‘lum qonuniyatlarni qayta shakllantirish uchun bu ikki 
oddiy tavsiflarning o‗zi etarli. Olimlar tomonidan
x
 va s o‘zlarida

 
va 

parametrlari to‘g‘risidagi barcha ma’lumotlarni to‘playdi va 
to‘plamni tavsiflashda tanlamalar ma’lumoti bo‘yicha unga nisbatan 
mukammal xech narsa taqdim qilib bo‘lmsligi isbotlangan
.
Dala va vegetatsion tajribalar bo‗yicha olib borilgan turli kuzatish 
natijalari variantlar chastotasi o‗rtachadan bir xil orqada qolganda , bir biri 
bilan o‗zoro teng , ya‘ni simmetrik holatda bo‗lganda ko‗pincha odatdagi 
taqsimlanishning simmetrik egri usuliga ko‗ra taxminiy joylashadi. Biroq
ko‗pincha o‗simliklar va xayvonlarning ayrim belgilari odatdagidan keskin 
farq qiladigan –
asimmetrik
taqsimlanadi.