B. M. Azizov, I. A. Israilov, J. B. Xudoyqulov

II-QISM
TAJRIBA NATIJALARIGA ISHLOV BERISH
VA ULARNI STATISTIK TAHLILI
 
 
FANINING AHAMIYATI, MAQSADI VA VAZIFALARI 
 
Fanning ahamiyati. 
Halq xo‗jaligining barcha tarmoqlarida shu 
jumladan qishloq xo‗jaligida ham 
matematik amallardan keng 
foydalaniladi.
Agronomiyada matematik amallar o‗sish va rivojlanish jarayonlarini 
o‗rganishda, ko‗chat qalinligini hisoblashda, fenologik kuzatuvlar va 
uchyotlar olib borishda, hosildorlik bo‗yicha aprobatsiya o‗tkazishda, 
biologik hosilni va fotosintez mahsuldorlikni aniqlashda ko‗llaniladi.
Matematik amallar har bir tarmoqda, shu jumladan qishloq
xo‗jaligida ham keng ko‗llaniladi. Urug‗ va o‗g‗it me‗yorini belgilashda, 
hosildorlikni hisoblashda, sifat va miqdor ko‗rsatkichlarni aniqlashda 
matematik amallarga murojat qilamiz. 
Qishloq xo‗jalik ekinlaridan yuqori va sifatli hosil olish eng avvalo 
bu sohaga yangi, ilg‗or texnologiyalarni olib kirish, serhosil nav va 
duragaylarni yaratishga bog‗liq. Biroq har kanday yangi texnololgiya, nav 
va duragay ishlab chiqarishga keng joriy etilishidan oldin bir necha yil 
davomida dala tajribalarida ekib o‗rganiladi va mavjud texnologiyalar 
bilan takkoslanadi. Buning uchun tadqiqot ishlari uslubiy jihatdjan to‗g‗ri 
amalga oshirilishi, olingan natijalar ishonchli bo‗lishi. Bunda matematik 
amallar to‗g‗ri bajarilishiga aloxida e‘tibor beriladi. 
YAngi texnologiyalarni ishlab chiqish ko‗p va og‗ir mehnatni ta‘lab 
etadi. Ayrim hollarda 8-10 yil va undan ham ortiq ilmiy tadqiqotlar olib 
boriladi. Tajribaning sifati o‗tkazilgan agrotexnikaga, ob-havoga va 
boshqa ko‗plab tasodifiy omillarga bog‗liq bo‗ladi. Tajribalarni shunday 
tashkil etish lozimki, unda tuproq sharoiti, ekish, agrotexnik tadbirlar va 
boshqa ishlovlar barcha er maydoni uchun diyarli bir xil bo‗lcin. 
O‗tkazilgan ilmiy tajriba ma‘lumotlari bu jarayonni to‗liq 
xarakterlaydigan, qo‗pol va bir tomonlanma xatolardan mustasno bo‗lishi 
shart. Aks holda noto‗g‗ri xulosa chiqarish mukin. Masalan, ma‘lum bir 
o‗g‗itning turli me‗yorini ekinlar hosildorligiga ta‘siri o‗rganilganda 
mineral o‗g‗itlar barcha variantlarga bir xil me‗yorda qo‗llaniladi. Bu 
qishloq xo‗jalik ekinlarida o‗tkaziladigan tajriba uchun bosh va asosiy 
shartlardan biri hisoblanadi.

---

203 
Ilmiy-tadqiqot natijalarini asosli tahlil qilishda, kafolatli ilmiy 
xulosalar chiqarishda, matematik statistika fanining usullari muhim rol 
o‗ynaydi. Bu sohaga bag‗ishlangan ko‗plab ilmiy va amaliy adabiyotlar 
mavjud. Ulardan B.A.Dospexovning (1985) ―Dala tajribalarini o‗tkazish 
metodikasi‖ darsligini alohida ta‘kidlash lozim. 
Ushbu qo‗llanmada o‗tkazilgan ilmiy tadqiqot natijalarini matematik 
statistika usullari bilan tahlil qilishni qishloq xo‗jalik misollarida ko‗rsatib 
berishni asosiy maqsad qilib qo‗ydik. Matematikadan etarli bilimga ega 
bo‗lgan magistr, doktarant, ilmiy tadqiqotchi, bakalavr ushbu 
qo‗llanmadan foydalanib o‗zlari o‗tkazgan tajriba natijalarini kafolatli 
statistik tahlil qilishlari mumkin. 
Ma‗lumki qishloq xo‗jaligida asosiy ko‗rsatkich bu hosildorlik. 
Hosildorlikning o‗lchov birliklari: kilogram, sentner, tonna hisoblanadi. 
Yani, matematik o‗lchov birliklari ko‗llaniladi. 
Agronomiyada har bir jarayonda ma‘lum bir darajada matematik 
amallar ko‗llaniladi. Ko‗pincha bugungi kunda agrotexnik tajribalarda 
yangi udumga aylana boshlagan hosildorlikni keskin oshiruvchi yangi 
preparatlar, texnologiyalarda tafovutlar mavjud. Ushbu tafovutlarni 
tekshirishda matematik amallardan foydalanaladi.