Б и р и н ч и булим

Manometrik kondensatsion (bug‘- suyuqlikli) termometrlar - 50 °C dan + 300 °C gacha haroratlarni o‘lchaydi. Kondensat sifatida freon (SNG‘₂Sl -25 °C ... + 80 °C gacha); propilen (S₃N₆ – 50 ⁰C … + 60 °C gacha); metil xlorid (SN₃Sl, 0 ... 125 °C gacha); aseton (S₃N₆O 100 °C … 200 °C gacha); etil benzol (S₈N₁₀ – 160 °C … 300 °C gacha) va hakazolar ishlatiladi.

Bu termometrlarning termoballonlari hajmining 2/3 qismi past haroratda qaynaydigan suyuqlik bilan to‘ldiriladi. Termometrlarning berk tizimida doim bug‘lanish va kondensatsiyalanishning dinamik muvozanati mavjud. Harorat ko‘tarilishi bilan birga bug‘lanish kuchayib, bug‘ning elastikligi o‘sadi, shuning uchun kondensatsiyalanish jarayoni kuchayadi. Buning natijasida to‘yingan bug‘ ma’lum haroratda muayyan bosimga erishadi. Bug‘ bosimi harorat o‘zgarishi bilan o‘zgarib, kapillyarni to‘ldirgan muhit orqali manometrik prujinaga o‘tadi.

To‘yingan bug‘ bosimining o‘zgarishi harorat o‘zgarishiga mutanosib emas, shuning uchun, kondensatsion termometrning shkalasi notekis bo‘ladi.

Kapillyar va monometrik prujina haroratining o‘zgarishi kondensatsion termometr tizimida bosim qiymatiga ta’sir etmaydi; bunday tur termometrlarda kapillyar uzunligi asosan kapillyardagi suyuqlik ishqalanishi bilan chegaralanadi. Kondensatsion termometrlar boshqa turdagi termometrlarga qaraganda ancha sezgirdir. Bu to‘yingan gaz bosimi harorat ko‘tarilishi natijasida juda tez ortishi bilan tushuntiriladi.

Tuzilishi bo‘yicha kondensatsion termometrlar yuqorida ko‘rilganlarga o‘xshash, ammo termoballon o‘lchamlari kichik (diametri 10...12 mm, uzunligi 80...125 mm).

Termometr tizimidagi bosim o‘lchanayotgan haroratning yuqorigi chegarasida 3,5 MN/m² dan oshmaydi, quyi chegarasida esa bir necha yuz KN/m² ni tashkil etadi. Shuning uchun, ularning ko‘rsatishiga, ayniqsa uncha yuqori bo‘lmagan haroratlarda, barometrik bosimning o‘zgarishi ta’sir etadi.

Manometrik termometrlar barcha turlarning ko‘rsatishlari ishchi moddaning fizik holatlariga va ularning issiqlik-fizik xossalariga bog‘liq bo‘lib, katta kechikishlarga ega. Gazli termometrlar eng ko‘p, bug‘-suyuqlikli termometrlar esa eng kam kechikishga ega (gaz bilan to‘ldirilganlariga nisbatan 2,5 marta kam).

Ikkilamchi asboblar bilan ishlash uchun ko‘rsatishni masofadan uzatadigan elektr va pnevmatik manometrik termometrlar tayyorlanadi. Bu asboblarda harorat unifikatsiyalangan elektr yoki pnevmatik signalga o‘zgartiriladi.

Manometrik termometrlar tuzilishi soddaligi va avtomatik yozishi bilan ajralib turadi. Uning afzalliklaridan yana biri, undan yong‘in va portlash xavfi bor bo‘lgan muhitda foydalanish mumkinligidadir. Uning kamchiliklariga tizimning germetikligi buzilganda tuzatish qiyinligi va ko‘p hollarda termoballon o‘lchamlarining kattaligi kiradi.

Gazli va suyuqlikli manometrik termometrlarning aniqlik sinfi 1; 1,5 va 2,5; kondensatsion termometrlarniki 1,5; 2,5 va 4.