B. B. Berkinov, Ye. A. Yarmolik, Q. Q. Quvnoqov

 
6.3. Iqtisodiy inqirozlar va rejalashtirish tajribalari 
 
Hech  bir  davlat  iqtisodiy  tizimning  beqarorligi  bilan  bog’liq 
xatarlardan 
himoyalanmagan. 
Biroq 
o’tish  va  rivojlanayotgan 
iqtisodiyotlar  bunday  xatarlarga  tez-tez  duchor  bo’ladi,  chunki  ularning 
bozorlari ochiq, lekin shu bilan birga moliyaviy beqarorlik paydo bo’lishi 
omillarining ta’sirini yumshatuvchi mexanizmlar shakllanmagan. 
Iqtisodiy  beqarorlikni  mamlakat  moliyaviy  tizimidagi  iqtisodiy 
faollikka salbiy ta’sir ko’rsatuvchi muammolar sifatida ta’riflash mumkin. 
Ko’p  sonli  tadqiqotlar  shuni  ko’rsatmoqdaki,  tanglikdan  oldin  yuz 
beradigan  moliyaviy  beqarorlik  davrlari  umumiy  asosiy  unsurlarga  ega 
bo’lishi  mumkin.  Moliyaviy  inqirozlar  natijasida  iqtisodiyot  ko’radigan 
katta  miqdordagi  xarajatlar  tanglik  oldidan  yuz  beradigan  hodisalarning 
o’sishini bilish va iqtisodiy  agentlarga ularga barham berish uchun vaqt 
berish  imkonini  beruvchi  modellarni  tuzishga  undaydi.  Shunday  qilib, 

---

 
103 
tanglik avj olishining oldini olish uchun mamlakat iqtisodiyoti holatining 
monitoringini yuritish zarur. 
Mamlakat  iqtisodiyotidagi  umumiy  vaziyatni  aks  ettiruvchi  asosiy 
makroiqtisodiy indikatorlar quyidagi tarzda guruhlanishi mumkin: 

 
Iqtisodiy o’sish sur’atlari: 
­
 
YaIMning o’sish sur’atlari; 
­
 
sanoat ishlab chiqarish dinamikasi. 

 
To’lov balansi: 
­
 
joriy hisobvaraq saldosi; 
­
 
oltin-valyuta zahiralari; 
­
 
tashqi qarz; 
­
 
savdo shartlari (eksport narxlari); 
­
 
import va eksport; 
­
 
real samarali kurs; 
­
 
sarmoyaning oqib chiqishi. 

 
Foiz stavkalari: 
­
 
real foiz stavkasi; 
­
 
ichki foiz stavkasi bilan LIBOR stavkasi o’rtasidagi farq; 
­
 
kreditlar 
bo’yicha 
stavkalarning 
depozitlar 
bo’yicha 
stavkalarga nisbati. 

 
Pul indikatorlari: 
­
 
IPЦ; 
­
 
real ifodadagi ichki kredit dinamikasi; 
­
 
pul multiplikatori; 
­
 
real ifodadagi depozitlarning o’sish sur’atlari; 
­
 
pul massasining oltin-valyuta zahiralariga nisbati; 
­
 
real ifodadagi pullarning «ortiqcha» taklif etilishi. 

 
Valyuta bozoridagi bosim indeksi. 
Iqtisodiy barqarorlik  monitoringini yuritish uchun  iqtisodiyot holati 
haqida  oldindan  xabar  beruvchi  indikatorlarni  miqdoriy  tahlil  qilish 
metodologiyasi  qo’llanilib,  uning  doirasida  indikatorlarning  chegara 
ko’rsatkichlari  tuziladi,  shuningdek  keyingi  davrda  moliyaviy 
beqarorlikning  baydo  bo’lish  ehtimolini  baholash  imkonini  beruvchi 
moliyaviy barqarorlikning jamlama indeksi hisoblab chiqiladi.