B. Аbidov, О. G‘. Аzimov, U. А. Ziyamuhamedova neft-gaz sintezi аsоslаri

6.2.4. Ksilollarni ajratib olish
Ksilollarni ajratib olish ma’lum qiyinchiliklarga ega, chunki frak-
sion tarkibga kirgan uglevodorodlar o‘z fizik xossalariga ko‘ra juda
yaqin.
Quyidagi jadvalda ksilol fraksiyasi tarkibiga kirgan uglevodorod-
larning qaynash va muzlash haroratlari (ºCda) keltirilgan:
7-jadval
Komponentlar
Qaynash harorati, ºC
Muzlash harorati, ºC
О–Ksilol
M–Ksilol
p–Ksilol
Etilbenzol
144,4
139,1
138,2
136,2
–25,23
–47,97
+13,23
–95,09
6-chizma. Ksilol fraksiyasini individual uglevodorodlarga ajratish printsipial 
sxemasi: 
1–o–ksilolni ajratish qurilmasi; 2–etilbenzolni ajratish qurilmasi; 3–p–ksilolni
ajratish qurilmasi; 4–p–ksilolni ajratish maqsadidagi xom ashyoni tayyorlash quril-
masi; 5–m–ksilolni ajratish qurilmasi.
Ksilollar aralashmasi 1–kolonnaga orto–ksilolni (III) ajratib olish
uchun  keladi.  1–kolonna  tepasidan  mahsulotlar  retsirkulyat  (IV)
bilan  aralashgan  holida  2–kolonnaga  etilbenzolni  (V)  ajratib  olish  
uchun keladi, 2–kolonna tubidan xomashyo 3–apparatga kristallizat-
siyaga boradi. Bunda p–ksilol (VII) ajraladi, xira eritma (VIII) esa
4–kolonnaga keladi, kolonna tepasidan p–ksilolni qo‘shimcha ajratib
olish  uchun  2–kolonnaga  yuborilayotgan  retsirkulyat  (IV)  chiqarib
olinadi,  4–kolonnadan  chiqayotgan  qoldiq  (IX)  m–ksilolni  (X)  va
v
iv
vi
vii
viii
ii
i
iii
ix
x
xi
5
4
3
2
1

---

56
qoldiq ksilol fraksiyasini (XI) ajratib olish uchun 5–apparatga kiradi.
Keltirilgan chizma p–ksilol va etilbenzolni yuqori salmoqda 88 va  
99% (xomashyodagi ularning miqdoriga mos holida) olish imkoni-
yatini beradi.
Yaponiyada ksilollarni ajratib olishning yangi orginal usuli ishlab
chiqilgan.  Ushbu  usulda  HF.BF
3
 aralashmasi  ishlatilib,  dastavval  u
yordamida xomashyodan m–ksilol to‘la ekstraktsiyalanadi (0–10ºC),
qolgan uglevodorodlar rektifikatsiyada oson ajraladi. HF.BF
3 
komp-
leksining  yana  bir  e’tiborini  tortadigan  xossasi:  temperatura  100ºC
gacha ko‘tarilsa metaksilolni orto– va para– ksilollarga izomerizatsi-
yasi amalga oshadi.