B. Аbidov, О. G‘. Аzimov, U. А. Ziyamuhamedova neft-gaz sintezi аsоslаri

6.1.1. Yengil neft distillatlaridan aromatik uglevodorodlarni 
ajratib olish
Аromatik uglevodorodlar olish manbaini neft fraksiyalarida ko‘p
miqdorda aromatik uglevodorodlar bor bo‘lgandagina ishlatish maq-
sadga muvofiqdir.

---

49
Yuqori aromatlashgan neftlar sirasiga Pensilvaniya (АQSH) (aro-
matikaning miqdori 11% gacha) va Grozniy (R.F. 5% gacha) kiradi.
Shuning  uchun  yuqorida  keltirilgan  usul  yaqin  o‘rtada  bizning
respublika uchun amaliy ahamiyat kasb etmaydi.
6.1.2. Katalitik riforming
Neft xomashyosidan yuqori kontsentratsiyali aromatik uglevodo-
rodlarni olishning asosiy manbai katalitik riformingdir.
Хomashyo sifatida to‘g‘ridan-to‘g‘ri haydalgan benzinning quyi-
dagi temperaturalardagi tor fraksiyalari ishlatiladi:
Benzol uchun–60–85ºC
Toluol uchun–85–110ºC
Ksilol uchun–120–135ºC
Yoki 60–140ºC fraksiya riforminga uchratiladi.
Q‘o‘llanilayotgan riforming katalizatorlariga bog‘liq holida:
1)  Gidroforming  va  2)  Platforming  kabi  jarayonlar  o‘zaro  bir-
biridan farq qiladi.
1) Gidroforming jarayoni 480–540ºC haroratda va 15–20 atmos-
fera bosim ostida aluminiy oksididagi molibden oksidi katalizatorida
olib boriladi. Аromatik uglevodorodlar eng muhimi olti a’zoli naften
uglevodorodlarni degidrogenlash hisobiga va besh a’zoli naftenlarni
olti halqaliga izomerlab benzol hamda uning gomologlariga aylanis-
hi hisobiga hosil bo‘ladi:
Katalitik  riforming  jarayonida  vodorod  hosil  bo‘lsa  hamki  jara-
yon vodorod bosimi ostida olib boriladi. Bunda vodorodsiz muhitda-
gidan ancha kam koks hosil bo‘ladi.
Sanoatda gidroforming psevdosuyultirilgan qatlam usulida amal-
ga oshiriladi. Katalizator regeneratsiyasi uzluksiz amalga oshadi.
C
6
h
12
C
6
h
6
+ 3h
2
3h
2
Izomerlash
Siklogeksan
Metilsiklopentan
Siklogeksan
Benzol
Degidrirlash

---

50
2)  Platforming  jarayoni  katalitik  riforming  sohasining  katta
yutug‘i hisoblanadi. Ushbu jarayonda platinali katalizator (0,5% pla-
tina/alyuminiy oksidi) ishlatiladi. Jarayon 450–540ºC haroratda, 14–
70 atmosfera vodorod bosimi ostida olib boriladi. Bu jarayon asosida
gidroforming reaksiyalari yotadi.
Аlumoplatinali  katalizatorda  xomashyo  sifatida  60–120ºC  ben-
zin  fraksiyasi  ishlatilsa,  xomashyoga  nisbatan  aromatik  uglevodo-
rodlarning salmog‘i 36,2% ni, shu jumladan, benzol – 4,2%, toluol
– 14,5%, ksilollar – 15,8%ni tashkil qiladi.