B. Аbidov, О. G‘. Аzimov, U. А. Ziyamuhamedova neft-gaz sintezi аsоslаri

I. Poliolefinlarni ishlab chiqarish
Hozirgi vaqtda poliolefinlarning quyidagi turlari ishlab chiqarila-
di:
1. Quyi zichlikdagi polietilen (yuqori bosimli).
2. Yuqori zichlikdagi polietilen (quyi bosimli).
3. O‘rta bosim polietileni.
4. Polipropilen.
5. Etilen va propilen sopolimerlari.
6. Buten–1, 4–metilpenten–1, amilenlar asosidagi boshqa yuqori
polioleflar.
Poliolefinlarga  poliizobutilen  va  butilkauchuklarni  ham  kiritish
lozim,  biroq  ushbu  polimerlar  kauchuksimon  xossalariga  egaliklari
bois, ular sintetik kauchuklarga kiritiladi.
Hozirgi vaqtda hamma poliolefin turlaridan eng katta ishlab chi-
qarish  hajmini  yuqori  bosim  polietileni  egallaydi.  Ishlab  chiqarila-
yotgan  yuqori  va  quyi  bosim  polietilenlarini  miqdoriy  nisbati–3:1.
Biroq  keyingi  paytlarda  quyi  bosim  polietilenini,  ayniqsa,  polipro-
pilenni  ishlab  chiqarish  tez  sur’atlar  bilan  o‘smoqda.  Bu  yaqin  ke-
lajakda ushbu nisbat buzilib, quyi bosim polietileni va polipropileni
foydasiga hal bo‘ladi.
Poliolefinlar zanjirli jarayonlar mexanizmi bo‘yicha polimerlash
usuli bilan olinadi. Zanjirli polimerizatsiyada jarayon boshlanishidan
avval radikal yoki ion bo‘lishi mumkin bo‘lgan yuqori faollikka ega
bo‘lgan oraliq mahsulot hosil bo‘lishi lozim. Shunga ko‘ra, radikal

---

110
zanjirli polimerizatsiya va ion zanjirli polimerizatsiyalar farqlanadi.
So‘nggi  holida  ion  zaryadi  musbat  yoki  manfiy  bo‘lishi  mumkin,
shuning  uchun  ion  zanjirli  polimerizatsiya  kationli  va  anionlilarga
bo‘linadi.
Zanjir reaksiyalarning xarakterli o‘ziga xos xususiyati – ularning
yuqori  tezligi  va  zanjirni  o‘sish  bosqichida  yetarli  katta  ekzoter-
miklikdir. Jarayonning har bir bosqichida dimer, trimer va shu kabi
barqaror  mahsulotlar  hosil  bo‘ladigan  bosqichli  polimerizatsiyadan
farqli  o‘laroq,  zanjirli  polimerizatsiyada  jarayon  oxiriga  yetgunga
qadar beqaror makroradikallar yoki makroionlar mavjud bo‘ladi.