B abdullayeva, M. Usmonbayeva, O’. Asqarova, F. Ehsonova, S. Hakimov

Fundamentalizm
  (lot.  “fundamentalis”  –  asos  soluvchi)  –  islom  g’oyalarini 
payg’ambarimiz  Muhammad  (s.a.v.)  davrlarida  qanday  talqin  etilgan  bo’lsa, 
shundayligicha saqlash, ularni o’zgartirmaslik, muqaddas manba “Qur’oni Karim”da 
vahiy  va  mo’’jizalar  qanday  bayon  etilgan  bo’lsa,  shundayligicha  qabul  qilish, 
dinning  barcha  an’anaviy  yo’l-yo’riqlarini  qat’iy  va  og’ishmay  bajarishni  talab 
etadigan,  ularning  ma’joziy  ma’noda  talqin  qilinishini  keskin  qoralaydigan  diniy 
yo’nalish  va  oqimlarni  ifodalaydi.  Ushbu  atama  dastlab  1908  yilda  AQShning 
Kaliforniya  shtati  protestantlari  tomonidan  qo’llanilgan  bo’lib,  protestant  oqimlar 
harakati  mohiyatini  ifodalashga  xizmat  qilgan.  Fundamentalizm  tarafdorlari  “toza 
manbalar  –  Qur’on  va  Sunnat”  (ya’ni  payg’ambar  Muhammad  Mustafo  (s.a.v) 
tomonidan e’tirof etilgan hadislar)ning keyinchalik sharhlanishi ushbu manbalardagi 
qoidalarning  buzib  talqin  qilinishiga  olib  keldi,  ularning  dastlabki  mazmuni 
o’zgartirildi,  “haqiqiy”  islomni  bilish  uchun  uning  “asosiga  qaytish”,  fundamental 

---

 
68 
tamoyillarni qayta tiklash kerak” degan nuqtai nazarni ilgari suradi. Fundamentalistik 
kayfiyatdagi  ko’pgina  oqimlar  ekstremistik  harakat  yo’lini  tanlagan.  Dastlab 
fundamentalizm  tarafdorlari  diniy  g’oyalarni  ilgari  surgan  bo’lsa,  bugungi  kunda 
ijtimoiy-siyosiy qarashlarni ham ilgari surmoqda. Bu holat fundamentalizm, xususan, 
islom fundamentalizmining siyosiylashganligidan dalolat beradi. Mazkur fikrni islom 
fundamentalizmiga  oid adabiyotlardan ham  anglash  mumkin. Afg’oniston hududida 
faoliyat  yuritgan  “Tolibon”lar  tomondan  amalga  oshirilgan  harakatlar  yuqorida 
bildirilgan fikrning yaqqol isbotidir.