B. A. Xakimov biologiya fanidan masalalar

 
 

---

136 
Xakimov Bahodir Absamatovich 91 971 61 42
8.13.Retsessiv va dominant ingibitorga doir masala tahlili 
Retsessiv ingibitorga doir masala
: Ma‘lum bir navli piyoz o‘simligida piyozboshning qizil 
rangi sariq rangga nisbatan ustunlik qiladi, lekin juft noallel genning retsessiv alleli rang ta‘sirini 
bo‘g‘ib, oq rangni yuzaga chiqaradi. Qizil va sariq piyozboshli o‘simliklar chatishtirilganda 480 ta 
sariq, oq va qizil piyozboshli o‘simliklar hosil bo‘lgani ma‘lum bo‘lsa, avlodning nechtasi oq 
piyozboshga ega bo‘ladi?
Yechim:
Dastlab piyozboshlarning genotip va fenotipilarini berilgan shart asosida yozib 
olamiz. Qizil rangli piyozbosh genotipi AA, sariq rangli piyozbosh genotipi aa ekanligi ma‘lum. 
Shu genga noallel ikkinchi juft genning retsessivi, ya‘ni bb rang ta‘sirini bo‘g‘ib qo‘yib, oq rangni 
yuizaga chiqarar ekan. Noallel genning dominant, ya‘ni BB esa rangga ta‘sir eta olmaydi. Bu 
masala allel bo‘lmagan genlarning o‘zaro epistaz ta‘siriga misol bo‘lib, retsessi bb geni ingibitor 
gen deyiladi va u faqat gomozigota holatdagina dominant gen ta‘sirini bog‘lashi mumkin. Demak, 
qizil rang AAbb yoki AaBb, sariq rang aaBB yoki aaBb, oq rang AAbb, Aabb yoki aabb 
genotiblarga ega bo‘ladi.
Masala shartiga ko‘ra, qizil va sariq piyozboshli o‘simliklar chatishtirilgan bo‘lib, ularning 
genotipi qanday ekanligini bilish uchun avlodda hosil bo‘lgan o‘simliklarga e‘tibor beriladi. 
Avlodda sariq, oq va qizil piyozboshli o‘simliklar hosil bo‘lgani uchun genotip quyidagicha 
bo‘ladi: AaBb x aaBb. Ushbu duragaylardan gametalar hosil qilamiz. AaBb genotipdan 4 xil(AB, 
Ab, Ab, ab) gametalar va aaBb genotipdan 2 xil (aB va ab) gameta hosil bo‘ladi. 
Urug‘lanish jarayonida bitta organizm gematalari ikkinchi organizmning har bir gametalari 
bilan tasodifan uchrashishi mumkin. Buni Pennet katakchasi yordamida osongina aniqlash 
mumkin. Pennet katakchasiga gorizontal bo‘yicha bitta organizm gametalar vertical bo‘yicha 
katakchalarning chap tomoniga ikkinchi organizm gametalari yoziladi. Katakchalar ichiga esa 
gametalarning qo‘shilishidan hosil bo‘lgan zigotalarning genotipi yoziladi. Shu yo‘l bilan avlodda 
hosil bo‘lgan zigotalarning genotipi yoziladi. Shu yo‘l bilan avlodda hosil bo‘lgan organizlarni 
fenotip va genotip bo‘yicha hisoblab chiqish nihoyatda oson bo‘ladi.