B. A. Xakimov biologiya fanidan masalalar

Gametalar X 
AB 
Ab 
aB 
ab 
aB 
AaBB (qizil) 
AaBb (qizil) 
aaBB (sariq) 
aaBb (sariq) 
ab 
AaBb (qizil) 
Aabb (oq) 
aaBb (sariq) 
aabb (oq)
Chatishtirish natijasida avlodda 8 ta duragay hosil bo‘ldi. Ular fenotip bo‘yicha 3 ta guruhga 
ajratiladi: 3 ta qizil, 3 ta sariq 2 ta oq. Masalaga ko‘ra avlodda 480 ta o‘simlik olingan, demak, 
480/8=60. Har bir duragay soni 60 t6adan ekan. Shunday ekan avlodda qizil rangli piyozboshlar 
3x60=180; sariq rangli o‘simliklar ham 3x60=180ta; oq rangli o‘simliklar 2x60=120 ta ekan.
Dominant ingibitorga doir masala: 
Ma‘lum bir navli piyoz o‘simligida piyozboshning qizil 
rangi sariq rangga nisbatan ustunlik qiladi, lekin juft noallel genning dominanti alleli rang ta‘sirini 
bo‘g‘ib, oq rangni yuzaga chiqaradi. Digeterozigota piyozboshli o‘simliklar o‘zaro 
chatishtirilganda, avlodda jami 480 ta rangli va oq piyozboshli o‘simliklar hosil bo‘lgani ma‘lum 
bo‘lsa, ulardan nechtasi oq rangli piyozboshga ega bo‘ladi?
Yechim: 
Qizil rangli piyozbosh genotipi AA, sariq rangli piyozbosh genotipi aa ekanligi 
ma‘lum. Shu genga noallel ikki juft genning retsessivi, ya‘ni bb rangga ta‘sir etmaydi. Noallel 
genning dominant, ya‘ni BB geni esa rangga ta‘sirini bo‘g‘ib, rangni yuzaga chiqishiga sabab 

---

137 
Xakimov Bahodir Absamatovich 91 971 61 42
bo‘ladi. Bu masala allel bo‘lmagan genlarning o‘zaro epistaz ta‘siriga misol bo‘lib, dominant geni 
ingibitor gen deyiladi va u ham gomozigota, ham geterozigota holatda belgiga ta‘sir etuvchi allel 
bo‘lmagan gen faoliyatini bo‘g‘adi. Demak, qizil rang – Aabb yoki Aabb, sariq rang – aabb; oq 
rang – AABB, AABb, AaBb yoki aaBB, aaBb genotiplarga ega bo‘ladi.
Masala shartiga ko‘ra, digeterozigotali oq piyozboshli o‘simliklar o‘zaro chatishtiriladi. 
AaBb x AaBb 
Gametalar X AB 
AB AABB (oq) 
Ab AABb (oq) Ab AaBB (oq) 
Ab AaBb (oq)
Ab
AABb (oq) 
AAbb (qizil) 
AaBb (oq) 
Aabb (qizil) 
aB 
AaBB (oq)
AaBb (oq)
aaBB (oq) 
aaBb (oq) 
ab 
AaBb (oq) 
Aabb (qizil) 
aaBb (oq) 
Aabb (sariq) 
Chatishtirish natijasida avlodda 16 ta duragay hosil bo‘ladi. Ular fenotip bo‘yicha 3 ta guruhga 
ajratiladi: 3 ta qizil, 1 ta sariq, 12 ta oq. Masalaga ko‘ra, avlodda 480 ta o‘simlik olingan, demak, 
480/16=30. Har bir duragay soni 30 tadan ekan. Shunday ekan avlodda qizil rangli piyozboshlar 
3x30=90; sariq rangli o‘simliklar ham 1x30=30 ta; oq rangli o‘simliklar 12x30=360 ta ekan. 
Demak, rangli (qizil va sariq) piyozboshli o‘simlikloar 90+30=120 ta ekan.