B. A. Xakimov biologiya fanidan masalalar

 
 
 
 
 

---

176 
Xakimov Bahodir Absamatovich 91 971 61 42
10.4.Olimlar tomonidan keltirilgan evolutsion g‟oyalar taqqosi 
 
 
Karl Linney 
Jorj Kyuve 
J.B. Lamark 
Ijobiy 
Salbiy 
Ijobiy 
Salbiy 
Ijobiy 
Salbiy 
1)Sistematik 
guruhlarni 
taklif qilgan, 
turlarni 
avlodlarga, 
avlodlarni 
oilalarga, 
oilalarni 
turkumlarga, 
turkumlarni 
sinflarga 
birlashtirgan; 
2) 10 mingdan 
ortiq o‘simlik,
4200 dan ortiq 
hayvon 
turlarini 
tavsiflab 
bergan; 
3) Binar
nomenklatura
ni taklif 
qilgan. 
1)O‘simlik va 
hayvonlarning 
ayrim 
belgilariga, 
ya‘ni 
o‘simliklarni 
chang donlari 
soniga, 
changchi 
iplarining uzun 
qisqaligiga va 
birlashishiga, 
hayvonlarni 
esa tuzilishiga 
asoslangan 
holda sun‘iy 
sistema tuzgan. 
Oqibatda kelib 
chiqishi, qon 
qarindoshligig
a yaqin 
bo‘lgan 
organizmlarni 
boshqa- 
boshqa 
sinflarga 
aksincha, kelib 
chiqishi qon 
qarindoshligi 
har xil 
organizmlarni 
bir sinfga 
birlashtirgan; 
2) Hayvon 
turlari 
o‘zgarmaydi 
degan.
1) Morfokigiya 
fanining asosiy 
vazifasi hayvonlar 
tuzilishini oddiygina 
tasvirlash bo‘lmay, 
balki uning 
qonuniyatlarini 
ochishdan iborat 
degan; 
2) Korrelyatsiya 
prinsipini yaratgan. 
Unga ko'ra har qanday 
tirik mavjudot bir 
burun sistema bo‘lib, 
uning organlari bir biri 
bilan uzviy bog‘liqdir. 
Bir organning 
o‘zgarishi unga bog‘liq 
bo‘lgan boshqa 
organning o‘zgarishiga 
olib keladi; 
3) Fanga tip 
tushunchasini joriy 
etgan. 
4) Ilgari yashab, o‘lib 
ketgan hayvonlarning 
topilgan ayrim 
suyaklariga qarab 
butun hayvon 
qiyofasini tiklash 
(rekonstruksiya) 
metodika kirtgan va 
undan amaliyotda 
foydalangan; 
5) turli era 
vadavralarda hayvonot 
olamining turli-tuman 
xillari yashaganligini,
vaqt o‘tishi bilan ular 
murakkablashganini 
aniqlagan.
1) Olim og‘izda 
hayvon organlarini 
bir-biriga bog‘liq 
holda o‘zgarishini 
e‘tirof qilsa ham, 
amalda uni inkor 
qiladi. 
2)Har bir hayvon turi 
ozi yashayotgan 
hududga muvofiq 
yaratilgan. Shu bois 
hayvonlarda hech 
qanday o‘zgarish 
sodir bo‘lmaydi 
,degan. 
3) hayvonlarni 
sistemaga solishda 
olim faqat nerv 
sistemasining 
tuzilishiga e‘tibor 
qaratish lozimligini 
aytgan. Shunga ko‘ra 
hayvonlar 4 ta 
guruh- tipga ajratgan. 
4) Bu hayvon tiplari 
doimo o‘zgarmasdir,
degan.
5) olim qirilib ketgan 
hayvonlar vaqt o‘tishi 
bilan nima sababdan 
o‘zgargan, 
murakkablashganligi
ni tushuntira 
bilmagan, uni 
noto‘g‘ri, ya ‘ni 
halokat nazariyasi 
bilan tushuntirgan. 
1) Birinchi evevolutsion 
ta‘limotni yaratdi. 
2) Linneydan farqli 
ravishda tabiiy sistema 
tuzishga intilgan. 
a) Hayvonlarni 
umurtqalilar ( 4 ta sinf) 
va umurtqasizlar ( 10 ta 
sinf) ekanligiga ko‘ra 14 
ta sinfga ajratgan; 
b) O‘zgarish sodadan 
murakkablashish 
tomonga boradi degan, 
ya‘ni olim hayvonlarni 
ovqatlanish, qona 
ylanish, nafas olish va 
nerv sistemasiga qarab 6 
bosqichga ajratdi. 
Hayvonlr quyi 
bosqichdan yuqori 
ko‘tarilar ekan, qayd 
etilgan organlar sistemasi 
murakkablasha 
boshlaganini e‘tirof 
etgan. 
3) Organizmlar ( turlar) 
o‘zgaradi, yangi turlar 
paydo bo‘ladi, degan.
1) Sodda 
mavjudotlar o‘z-
o‘zidan 
anorganik 
tabiatda 
paydobo‘ladi, 
keyinchalik 
tashqi muhit 
ta‘siri ostida 
o‘zgarib,
davrlar o‘tishi 
bilan 
murakkablashib,
tuzilishi yuksak 
bo‘lgan 
organizmga 
aylanadi; 
2) turlar tabiatda
real emas degan. 
3) organic olam 
evolutsiyasi 
haqidagi 
nazariyaga asos 
slogan bo‘lsada 
lekin 
evolutsiyaning 
harakatlantiruvc
hi kuchlari 
yashash uchun 
kurash, tabiiy 
tanlanish 
ekanligini bila 
olmagan. 

---

177 
Xakimov Bahodir Absamatovich 91 971 61 42
 
 
 
Odam va boshqa hayvonlar gemoglobin zanjiridagi aminokislotalar tarkibidagi farq 
(V.Grant bo‘yicha) 
Turlar 
Farqlar soni 
α zanjir
β zanjir 
Odam – shimpanze
0
0 
Odam – gorilla
1
1 
Odam – ot
18
25 
Odam – echki
20-21
28-33 
Odam – sichqon
16-19
25 
Odam – quyon
25
14 
Odam va boshqa organizmlarning S sitoxromi aminokislotalar tarkibidagi farqlar 
soni (V.Grant bo‘yicha) 
Turlar
Farqlar soni 
Odam – makaka
1 
Odam – ot
12 
Odam – ot
11 
Odam – it
12 
Odam – kaptar
14 
Odam – ilon
18 
Odam – akula
24 
Odam – drozofila
29 
Odam – bug‘doy
43 
Odam – neyrospora
48 
Odam DNKsi tuzlishi makaka maymuni DNKsiga 66 %, ho‘kiznikiga 28 %, 
kalamushnikiga 17 %, losos balig‘inikiga 8 %, ichak tayoqchasi bakteriyasiga 2 % 
o‘xshash 
 
 
Odamning gemoglobin oqsili α zanjiridagi nukleotidlar 141 ta, β zanjiridagi 
nukleotidlar 141 ta. 

---

178 
Xakimov Bahodir Absamatovich 91 971 61 42
 
10.5.Biogeografik viloyatlar 
Biogeografik viloyatlardagi hayvonot va o‟simliklar olamining o‟xshashlik va 
farqiy sabablari. 
 
Turli viloyatlardagi hayvonot va o‘simliklar olami o‘zaro taqqoslanganda
tip
va 
sinflarda
farq 
bo‘lmasdan 
turkum, oila, avlod
vakillarini taqqoslashda ko‘rinadi. 
Paleoarktik va Neoarktik biogeografik viloyatlardagi o‘simlik va hayvonlar turkumi, oilalari 
bilan o‘xshasalar ham ular o‘rtasidagi farq faqat avlod va turdadir. 
Turli biogeografik viloyatlardagi hayvon va o‘simliklari orasidagi o‘xshashlik va farqlar 
sabablarini bir tomondan qit‘alarning paydo bo‘lish tarixi, ikkinchi tomondan oganik olam 
evolutsiyasi bilan tushuntirish mumkin. 
Tabiat shunos olimlarning xususan Daniyalik olim A.Vegener qayd etishicha bir necha million 
yillar ilgari Yer yuzida hech qanday qit‘alar bo‘lmasdan faqat yagona quruqlik –
 PANGEYA 
va 
yagona 
okendan
iborat bo‘lgan. Bundan 200mln yil ilgari 
mezozoy erasining trias davrida
yagona quruqlik Pangeya 
2 bo‘lakka yani 
Gondvana 
va 
Lavraziya
ajralgan. Keyinchalik yer ostki kuchlari tasirida 
Gondvana 
va 
Lavraziya
o‘z navbatida bo‘laklarga ajralgan:
Yagona quruqlik
 PANGEYAning 
qit‘alarga
ajralish o‘simlik va hayvonlar evalutsiyasiga tasir 
etgan Masalan Avstraliya 
Gondvanadan ajralgan trias
davrining o‘rtalarida sutemizuvchilarning 
faqat tuxum qo‘yib ko‘payuvchi turlari hamda qopchiqli turlari tarqalgan. Hali 
sutemizuvchilarning yo‘ldoshlilar kenja sinfi vakillari paydo bo‘lmagan. Shu tufayli tuxum qo‘yib 
ko‘payuvchilar va qopchiqlilar Avstraliyada, qopchiqlilar Neotropik biogeografik viloyatda 
hozirgi vaqtgacha yetib kelgan. Boshqa qit‘alarda tuxum qo‘yib ko‘payuvchilar, qopchiqlilar 
yashash uchun kurashda tabiiy tanlanishda ularga nisbatan murakkab tuzillishga ega bo‘lgan 
yo‘ldoshlilar kenja sinf vakillari tomonidan siqib chiqarilgan .
 
 
 
Gondvana
Lavraziya
Antarktida
Yevrosiyo 
Avstraliya 
Shimoliy Amerika bu qit‘alarni alohida 
shakllanishi uzoq vaqt kaynozoyersigacha 
yani 65 min yil davom etgan 
Afrika
Janubiy Amerika qit‘alari
paydo bo‘lgan
*↓ ESLATMA
: Oxirgi ( Paleoarktik va Neoarktik) viloyatlarni har ikkalasida→ 
qunduz,