B. A. Xakimov biologiya fanidan masalalar

bug`u, los, tulki, suvsar, oqayiq, oqsichqon, oqtovushqon, yumronqoziq, silovsin
larni 
ko`rish mumkin. 
!
Yevropa 
zubri 
–Shimoliy Amerika 
bizoniga
Sibir bug`usi 
mara
l –Amerika bug`usi 
kapitiga 
Ko`p jihatdano`xshash. 
Yevropa yovvoyi qo`yi 
muflon 
–Amerika 
tog` echkisi
ga 

---

179 
Xakimov Bahodir Absamatovich 91 971 61 42
 
 
Biografik viloyatlarning hayvonot va o`simliklar olami. 
B
io
g
raf
ik
v
ilo
y
atlar
Avstraliya
Avtraliya, 
Yangi Zelandiya, 
Yangi Gvineya, 
Polineziya, 
Tasmaniya 
orollari 
Nentropik
Janubiy va 
Markaziy 
Amerika, 
Meksikaning 
tropik qismi, 
Karib arxipelagi 
Hindomaia
y Hindiston 
Hindi xitoy, 
Seylon, 
Tayvan 
Yavan, 
Fillippin 
orollari 
Habashisto
n 
Afrikaning 
markaziy, 
janubiy qism, 
Madagaskar 
Palenarktik
Butun Yevropa, 
Osiyoning shimoliy 
markaziy qismi, 
Afrikaning 
shimoliy qisimi 
Neoarktik
Shimoliy 
Amerika, 
Gerlandiya, 
Bermud, Aleaska 
orollari. 
B
aliq
Uzun burunli 
kapalak, baliq: 
yirik lattachi baliq
Sargun-
dengizi 
masxarabozi; oy 
baliq
Mo`ylov 
baliq 
mindamo 
Su
d
ralib
y
u
ru
v
ch
i 
Yirik 
echkemar; 
Avstraliya ilon 
bo`yinli 
toshbaqasi; 
gattereya tuatara 
Yashil iguana; 
yer iguanasi; 
alligatorlar; 
daraxtda 
yashovchi ilonlar 
Zaharli 
ilonlar; har xil 
kaltakesaklar;
b timsohlar. 
Afrika 
timsohi; 
echkemar, 
kaltakesak-
ugama; 
xameleonlar; 
Nil timsohi 
Qu
sh
Kakadu 
to`tiqushi; qizil 
rangli jannat 
qushi; kazuar 
tuyaqushi; 
pushtirang 
kakadu; emu 
tuyaqushi; xoldor 
to`ti; kata kivi; 
kapachi qush; 
xashaki tovuqlar; 
Lira qushi; jannat 
qushlari; qanotsiz 
kivi 
Kolibri; ara 
to`tiqushi; And 
kondori; Nandu 
tuyaqushi; 
Magellan 
pingvini; 
Yapaloqqush; 
tasqaralar 
Yovvoiy 
bankiv 
tovuqlar; 
qirg`ovular; 
to`tilar;
Tovuslar
Afrika tuya 
qushlari; kotib 
qushlari; 
to`tilar; 
sezarkalar 
nektar 
yig`uvchilar; 
tojdor turna
Kar; Tustovuq; 
Chittaklar 

---

180 
Xakimov Bahodir Absamatovich 91 971 61 42
Su
t e
m
izu
v
ch
i 
Tuxum qo`yib 
ko`payuvchilar- 
o`rdakburun; 
proyexidna; 
yexidna, 
qopchiqli 
hayvonlar – yirik 
xaltali letyaga; 
koala; kulrang 
bahaybat kenguru; 
qopchiqli krot, 
qopchiqli tiyin; 
qopchiqli bo`ri; 
qopchiqli ayiq; 
Yo`ldoshliu 
sutemizuvchilar – 
sichqonsimon 
kemiruvchilar; 
ko`rshapalaklar; 
dingo iti
Tuban 
sutemizuvchilar – 
suv opossum, 
zirhlilar, 
chumoloxo`r, 
yalqov; oddiy 
yampir; uch 
barmoqli yalqov; 
Ulkan 
chumolixo`r; 
Malla revun; 
Tapir; Lama-
vikunya; Dengiz 
mushugi; 
Shinshilla; 
Dengiz(suv) 
cho`chqasi; gajak 
dumli maymun; 
Gajak dumli ayiq; 
Pampas mushugi, 
Skuns; Janubiy 
Amerika tulkisi; 
Odamsimo
n maymunlar 
– orangutan; 
gibbonlar; 
Chala 
maymunlar – 
tupaylar, Keng 
tovonlilar; 
Hind fili; hind 
yo`lbarsi; 
bambuk 
ayig`I; 
bug`ular; 
antilopalar, 
tapi; 
nosoroglar. 
Odasimon 
maymunlar 
gorillolar 
shimpanze 
yashil 
murtishka; 
Lemur; 
Arslon(she`r) 
Afrika fili; 
begemot(suv 
ayg`iri); Oq va 
qora ikki 
shoxli 
nosorogalar(ka
rkidonlar); 
Jirafa; giyena 
itlari; Otsimon 
ohu; Kafr 
buyvoli; 
Kanna CHala 
maymunlar; 
Qiyoloq yoki 
ay-ay Qoplon
Ot, Suygak; 
Yelik; Kabarga; 
Tog` echkisi, Los; 
Yovvoyi Qo`y ; 
Ikki o`rkachli tuya; 
Tog` kiyigi; 
Qo`ng`ir ayiq; 
Bo`ri; Tulki; 
Qunduz: Vixuxol; 
Ko`rshapalaklar; 
Bug`u; Suvsar; 
Ayiq; Oq sichqon; 
Oq tovushqon; 
Yumron qoziq; 
Silovsin. 
Sixshox 
kiyik; tog` 
echkisi; ilvirs; 
Miuskusli qo`y; 
badbo`y kalta 
dum; yenot; 
daraxt jayralar; 
wqunduz; bug`u; 
tos; tulki; suvsar; 
oq ayiq; oq 
sichqon; oq 
tovushqon; 
yumron qoziq; 
silovsinlar; 
Yevropa zubri; 
Sibir bug`usi 
maral; Yevropa 
yavvoiy qo`yi - 
muufla 
O`
rm
o
n
O`
sim
lik
Evkaliptlar, 
janubiy 
qora 
qayin, 
daraxtsimon 
paporotniklar 
Bambuk, 
banan, 
qora 
daraxtlar.
Nina bargli 
archa, Pixta; Qora 
qarag`ay Yopiq 
urug`lidan – eman, 
terak, tol, akatsiya, 
gledichiya, 
Sho`radoshlar, 
butaguldosh, 
soyabonguldosh, 
murakkabguldosh, 
g`allaguldosh. 
Paxta, qora 
qarag`ay, nina 
bargli o`simlik-
lar, yopiq urug`-
lilardan eman, 
buk, xarang va
boshqa oilalarga 
mansunb o`t 
o`simliklar (pale-
oarkli biografik 
viloyatlarga 
o`xshash) 
 
 
 

---

181 
Xakimov Bahodir Absamatovich 91 971 61 42

---

182 
Xakimov Bahodir Absamatovich 91 971 61 42

---

183 
Xakimov Bahodir Absamatovich 91 971 61 42

---

184 
Xakimov Bahodir Absamatovich 91 971 61 42
11 Bob Odam anatomiyasiga doir masalalar. 
11.1.Qonga doir nazariyalar va masalalrni ishlanish usullari. 
Har bir odamning tana massasini 7% ni qon tashkil qiladi. Misol uchun 70 kg odamda qancha 
qon borligini bilish uchun 70 x 0,07=4,9 l qon bo‘lar ekan 
Qonning fizik va kimyoviy xossalari 
1) Qonning solishtirma massasi-1,050-1,060 ga teng bo‘ladi. 
2) Qon plazmasining solishtirma massasi-1,025-1,034 ga teng bo‘ladi. 
3) Qooninig shaklli elementlarining solishtirma massasi- 1,090 ga teng 
4) Qon tarkibida 60 % unda erigan natriy xlorid mavjud 
 
Qon plazmasi tarkibi 
1) Suv-90-92 % 
2) oqsil-7-8 % 
3) tuzlar- 0,9 % 
4) glyukoza-0,1 % 
5) yog‘- 0,8 % 
Qon aylanish sistemasiga doir nazariyalar va masalalrni yechish usullari 
1.Yuraknining ishlashi-Yurak nasos singari, vena qon tomirlardagi qonni so‘rib, arteriya qon 
tomirlariga chiqarib beradi,Yurakning bu ishi undagi muskullar ritmik ravishda qisqarib, 
bo‘shashganida, yurak bo‘lmalari va qorinchalarining torayishi va kegayishi natijasida, amalga 
oshadi.
Yurak bo‘lmalari va qorinchalarini qisqarishi-sitola, kengayishi- diastola deb ataladi.
Yurakning sistolik va minutlik hajmi-Yurak qorinchalari bir martta qisqarganda, 65-70 ml 
qonni aortaga chiqaradi. Bu yurakning sistolik hajmi deb aataladi. Sistolik hajimni bir minutdagi 
qisqarishlar soniga ko‘paytrish orqalihar bir yurak qorinchasining minutlik sistolik hajmini toppish 
mumkin 
70 x 70= 4,9 l 
Yurakning sikli o‘rtacha 0,8 sek davom etadi.
Masala. 
1.Sportchi organizmidagi qon hajmi taxminan 5 litrni tashkil qiladi. Qon taxliliga 
ko‘ra, qon plazmasining solishtirma og‘rligi 1,025 ni tashkil qiladi. Qon plazmasi qonni 60 % ni 
tashkil qilsa, undagi natriy xloridni (a) va yog‘ni (b) gramini aniqlang.
 
Yechim: 
1) 5 x1,025=5125 
2) 5125 x 0,6-=3075 
3) 3075 x 0,009 =27,7 g natriy xlorid 
4) 3075 x 0,008 =24,6 g yog‘ 
2. Sportchi organizmidagi qon hajmi taxminan 5 litrni tashkil qiladi. Qon taxliliga ko‘ra, qon 
plazmasining solishtirma og‘rligi 1,025 ni tashkil qiladi. Qon plazmasi qonni 60 % ni tashkil qilsa, 
undagi oqsil va glyukozani umumiy gramini aniqlang. 
Yechim: 
1) 5 x1,025=5125 
2) 5125 x 0,6-=3075 
3) 3075 x 0,8=246 g 
4) 3075 x 0,01=3,075 
5) 3,075+246=249 g

---

185 
Xakimov Bahodir Absamatovich 91 971 61 42
11.2.Nafas olishga doir nazariyalar 
 
O‘pkaning tiriklik sig‘imi- Nafas olish va nafas chiqarish harakatlari natijasida, 
o‘pkalarga ya‘ni ularning alveolalariga uzuluksiz ravishda, tashqi muhitdan, havo kirib 
turadi. Odam turganda o‘rtacha 500 ml havo oladi va shuncha havo chiqaradi. Bunga nafas 
havosi deyiladi. Odam chuqur nafas olsa, tincha nafas olgandagi 500 ml nafas havosining 
ustiga o‘pkaga, yana 1500 ml havo kirishi mumkun (qo‘shimcha havo). Odam tinch nafas 
chiqarishidan, so‘ng (nafas havosi 500 ml) chuqur nafas chiqrasa, o‘pkadan yana 1500 ml 
havo chiqaradi ( zaxiradagi havo) shunday qilib: 
500 ml-nafas havosi 
1500 ml –qo‘shmcha havo 
1500 ml –rezerv havo 
3500 ml- o‘pkaning tiriklik sig‘mini tashkil qiladi. 
Erkakklarda o‘pkaninig tiriklik sig‘imi-3500-4500 ml 
Ayollarda o‘pkaning tiriklik sig‘imi-3000-3500 ml 
O‘pkalar ventilatsiyasi-
Odam tinch turgan vaqtda bir minutda, 16-18 martta nafas 
oladi.Har bir nafas olganda, 500 ml nafas havosi o‘pkaga kiradi. Agar bir minutdagi nafas 
soni har br martta nafas olganda, o‘pkaga kirgan havo miqdoriga, 
Ko‘paytirilsa, o‘pkaning minutlik ventilatsiyasi kelib chiqadi. Tinch holatda o‘pkaning 
minutlik ventilatsiyasi 8-9 l ga teng. Masalan bir minutda 16 martta nafas olganda, har bir 
nafas olganda, o‘pkaga, 500 ml havo kiradi. 16 x 500 ml=8 l
Odam tinch turganda, bir minutda atmosfera havosidan, 250-300 ml kislorod qabul qiladi.
1.Ayollarning nafas havosi erkaklarning rezerev havosidan, 550 ml ga kam, erkaklarning 
qo‘shimcha havosi ayollarning rezerv havosidan 200 ml ga ko‘p, Ayollarning qo‘shimcha 
havosi erkakklarning nafas havosidan, 1,75 martta ko‘p, Ayollarning qo‘shimcha havosi 
erkaklarning rezerev havosidan, 110 ml ga kam, Ayollarning nafas havosi 400 ml bo‘lib, 
erkaklarning qo‘shimcha havosidan, 3,375 martta kam bo‘lsa, ayol va erkakkning o‘pksaini 
tiriklik sig‘imi qanchaga farq qiladi. 
Yechim: 
1)Ayolning nafas havosi 400 ml ga teng. 
2) 400 +550=950 erkakkning rezerev havosi 
3) 400 x 3,375=1350 erkakkning qo‘shimcha havosi 
4) 1350-200=1150 ayolning rezerv havosi 
5) 950- 110= 840 ml ayollarning qo‘shimcha havosi 
6) 840 :1,75= 480 ml erkakkning nafas havosi 
7) 950+1350+480=2780 ml erkakkning o‘pkasining tiriklik sig‘imi 
8) 400+1150+840=2290 ml ayolning o‘pkasining tiriklik sig‘imi 
9) 2780-2390=390 ml farq qiladi.