B. A. Xakimov biologiya fanidan masalalar

 
8.19.“Chalg„ituvchi” 
masala
Masala:
 
Xushbo'y no'xatning qizil gulli va changchining shakli tik formasi bilan oq 
gulli va changchi shakli egilgan formasi o‗zaro chatishtirilganda F1 da 150 ta 
o‗simlikning barchasi qizil gulli va changchisi tik shaklga ega bo‗ldi. F1 avlod o‗zaro 
chatishtirilganda 2400 ta o‗simlik olindi. F
2
avlodda nechta o‗simlik qizil gulli va tikka 
changchi shaklga ega bo‗lgan?
 
Mendelcha ishlanish usuli: 
masala shartida berilgan fenotipik belgilami genetik simvollar 
bilan belgilab olamiz: gulning qizil rangini A, oq rangini a, changchining tik shaklini B. 
egilgan shaklini b. Agar genotipda A va В lar bo‗lsa, fenotip qizil gulli, changchisi tik 
shaklli, agar genotipda A va bb boisa, fenotipi qizil gulli, egilgan changchili, agar genotipda 

---

144 
Xakimov Bahodir Absamatovich 91 971 61 42
aa va В boisa, fenotipi oq gulli, tik changchili, agar genotipda aa va bb boisa oq gulli, 
egilgan changchili boiadi. Shunga ko‗ra, masalada aytilgan ota va ona fenotiplarining 
genotipini yozib, o'zaro chatishtiramiz, hosil boigan Fj avloddagi organizmlar ham o‗zaro 
chatishtiriladi. Buning uchun ulardan olingan gametalami Pennet katakchasiga yozib olamiz. 
Qizil gulli, tik changchili no‗xat o‗simligining genotipi qanday boiishini F, avlodga qarab 
topiladi. F
1
avlodda barcha o‗simliklar qizil gulli, tik changchili hosil bo‘lgani uchun 
genotip AABB bo‘ladi. 
AABB x 
aabb 
(qizil gulli, tik changchili) (oq gulli, egilgan changchili) 
F
1
 AaBb 
(qizil gulli, tik changchili) 
AaBb x AaBb 
G 
AB 
Ab 
aB 
Ab 
G 
AB 
Ab 
aB 
Ab 
AB 
AABB (qizil va tik) 
AABb (qizil va tik) 
AaBB (qizil va tik) 
AaBb (qizil va tik) 
Ab 
AABb (qizil va tik) 
AAbb (qizil va egilgan) AaBb (qizil va tik) 
Aabb (qizil va egilgan) 
aB 
AaBB (qizil va tik) 
AaBb (qizil va tik) 
aaBB (oq va tik) 
aaBb (oq va tik) 
ab 
AaBb (qizil va tik) 
A abb (qizil va egilgan) aaBb (oq va tik) 
aabb (oq va egilgan) 
 
Chatishtirish natijasida F
2
avlodda 16 ta duragay hosil bo‘ldi. Ular fenotip bo‘yicha 3 ta 
guruhga ajratiladi: 9 tasi qizil gulli tik changchili, 3 tasi qizil gulli, egilgan changchili, 3 tasi oq 
gulli tik changchili, 1 tasi oq gulli egilgan changchili. Masalaga ko‗ra 2400 ta o‗simlik olingan. 
2400/16 = 150 ta, ya‘ni har bir genotipli organizm 150 tadan ekan. Endi F
2
avlodda hosil bo‗lgan 
qizil gulli, tik changchili o‗simliklar sonini topamiz. 9 x 150=1350 ta ekan.Demak 
D variant 
javobi chiqdi. 
Ammo ushbu javob variantini beleilashgu shoshilmang. O‗ylaymanki, ko‗pchilik ushbu masala 
shartini o‗qib chiqqan zahotiyoq xuddi shu usul bilan ishlashni boshlaysiz va xuddi shu javobni 
keltirasiz. Lekin bu xato. Chunki masala shartida aytib o‗tilmagan bo‗lsa ham, 9-sinf biologiva 
darslisida no‗xatning changchi shakli bilan gulining rangi nasllarda mustqail taqsimlanmaydi, 
ular bitta xromosomada joylashgan bo‗lib, birikkan holda irsiylanadi deyilgan. Ana shunga ko‗ra, 
masala butunlay boshqacha ishlanadi va javob ham o'zgaradi. Agar masalada no‗xatning don 
rangi (sariq yoki yashil), don shakli (silliq yoki burishgan) yoki boshqa belgilari berilganda edi, 
Siz yuqoridagi Mendelcha usul bilan ishlagan bo'lar edingiz. Endi masalani to‗g‗ri ishlanish yo‗li 
bilan tanishing.
 
Morgancha ishlanish usuli: 
demak, yuqorida aytilgandek no‗xat gulining rangi va changchi 
shakli bitta xromosomada joylashgan va ular birikkan holda irsiylanadi. Nasllar ota-onaga 
o‗xshagan holda qoladi. 

---

145 
Xakimov Bahodir Absamatovich 91 971 61 42
Bitta xromosomada joylashgan genlar quyidagicha yoziladi:
Ulardan gametalar olib,o‘zaro chatishtiramiz.