B. A. Xakimov biologiya fanidan masalalar

 
 
2.
8.Oqsilning strukturasi 
 
Oqsilning birlamchi strukturasi DNK da qanday programmalashtirilgan? 
Tirik tabiatda evolyutsiya jarayonida bir kod yuzaga kelganki uni DNK kodi (genetik kod) deb 
ataladi. Bitta hujayradagi barcha oqsillarning birlamchi strukturasi to‘g‘risidagi axborot DNK 
molekulalariga yozilgan va ularda saqlanadi 
Oqsillar tarkibiga kiruvchi har bir aminokislotaning nuklein kislotalarda ketma-ket joylashgan 
uchta nukleotid (triplet, kodon) yordamida ifodalanishi 
genetik kod 
deyiladi. DNK tarkibida 4 ta 
har xil nukleotid bo‗lishi nazarda tutilsa, 4
3
=64 ta kod hosil bo‗ladi. Bitta aminokislota 2, 3, 4, 6 
ta kod yordamida kodlanar ekan. Genetik kod 1962-yili Amerika bioximiklari M. Nirenberg va S. 
Ochaolar tomonidan aniqlangan.
Genetik kodning xususiyatlari: 
1. Har bir aminokislotani nukleotidlar tripleti kodlaydi. 
2. Har bir triplet (kodon) bitta aminokislotani ifodalaydi. 
3. Bitta aminokislotani bir necha triplet kodlashi mumkin. 
4. Genetik kod barcha tirik organizmlar uchun universal. 
5. Genetik kodning 61 tasi «ma‘noli», ya‘ni ma‘lum aminokislotalarni 
ifodalovchi tripletlardir. UGA, UAA, UAG aminokislotalarni ifodalamaydi. Ular polipeptid 
zanjirining tugallanishini bildiruvchi terminator kodonlardir.
 
Almashinmaydigan aminokislotalar.
 

---

32 
Xakimov Bahodir Absamatovich 91 971 61 42
 
Genetik kod.
Izoh: AUG – start kodon; UAA, UAG, UGA terninator – stop 
kodonlar. 
Halqasiz (asiklik) aminokislotalar 70 %, Halqali (siklik) aminokislotalar 30%. 
Oqsillar tarkibidagi aminokislotalar 
Halqasiz 
(asiklik)aminokislotalar 
Halqali (siklik) aminokislotalar 
1. Glitsin
8. Leysin
15. Fenilalanin 
2. Alanin
9. Izoleysin
16. Tirozin 
3. Serin
10. Treonin
17. Triptofan 
4. Sistein
11. Lizin
18. Gistidin 
5. Sistin
12. Arginin
19. Prolin 
6. Metionin
13. Asparagin 
kislota
20. Oksi prolin 
7. Valin
14. Glutamin 
kislota 
№ 
Formulasi 
Nomi 
1 
NH
2
CH
COOH
HC
CH
3
CH
3
Valin 
2 
NH
2
CH
COOH
H
2
C
CH
CH
3
H
3
C
Leysin 
3 
NH
2
CH
COOH
HC
CH
2
H
3
C
CH
3
Izoleysin 

---

33 
Xakimov Bahodir Absamatovich 91 971 61 42
4 
NH
2
CH
COOH
HC
CH
3
OH
Treonin 
5 
H
2
C
CH
COOH
NH
2
C
6
H
5
Fenilalanin 
6 
H
2
C
CH
COOH
NH
2
N
H
Triptofan 
7 
NH
2
CH
COOH
H
2
C
CH
2
S
H
3
C
Metionin 
8 
NH
2
CH
H
2
C
H
2
C
CH
2
NH
C
H
2
N
NH
COOH
Arginin 
9 
H
2
C
CH
COOH
NH
2
N
HN
Gistidin