B. A. Xakimov biologiya fanidan masalalar

 
 
2.
3.Ribosoma. 
Oqsil sintezini amalga oshiruvchi membranasiz organoid bo‗lib, eukariot va prokariotlarda ham 
uchraydi. Lekin prokariotlarning ribosomasi kichikligi va kimyoviy tuzilishi bilan 
eukariotlarnikidan farq qiladi. O‗lchami taxminan 20x30 nm; hujayrada bir qancha millionlab 
uchrashi mumkin.
Ribosoma ikkita – katta va kichik subbirlikdan iborat. Har bir subbirlik oqsillar bilan rRNK 
kompleksidan iborat. Eukariot hujayralardagi ribosoma (80 – subbirlik) katta subbirlik (60 – S) va 
kichik subbirlik
(40 – S) (lot. Sedimentum – qoldiq, cho‗kma; S – ribosoma oqsillarining cho‗kish 
koeffitsienti) dan iborat. Prokaroit hujayrasidagi ribosoma (70 – S), katta subbirlik (50 – S) va 
kichik subbirlik (30 – S) dan iborat. Ribosoma oqsillari sitoplazmadan yadroga poralari orqali 
kiradi. Yadrochada rRNK va oqsil kompleksidan ribosomalar shakllanadi va yadro 
membranasining teshiklari orqali sitoplazmaga o‗tib, translyatsiya (oqsil sintezi) jarayonida i-
RNK yordamida birlashadi. 
Ribosomaning funksiyasi.
Ribosomaning asosiy funksiyasi informatsion RNK kodi asosida, transport RNK yordamida 
oqsillarni aminokislota molekulalaridan yig‗adi, sintez qiladi.
Yadrodan sitoplazmaga chiqqan ribosoma endoplazmatik to‗r membranasining tashqi tomoniga 
va yadroning tashqi membranasiga bog‗lanishi (
bog‗langan ribosomalar
), sitoplazmada yakka 
holda
(
erkin ribosomalar
) yoki bir qancha guruhchalar (
poliribosom
a) holida bo‗lishi mumkin.
Erkin ribosomalarda
--- hujayra o‗z faoliyati uchun zarur oqsillar sintezlanadi (masalan trofik 
oziq kiritmalari oqsillari); 
Biriktirilgan ribosomalarda
--- asosan hujayradan tashqariga chiqariladigan (turli oqsil tabiatli 
gormonlar) va hujayraning qurilishi uchun kerak bo‗lgan oqsillar sintezlanadi.
Ribosomaning 
kichik subbirligining
funksiyasi i-RNKni biriktirish bo‗lsa, katta subbirlikning 
funksiyasi polipeptid zanjirni sintezlashdir
Ribosomaning 
katta subbirligida
ikkita faol qism bor:

---

28 
Xakimov Bahodir Absamatovich 91 971 61 42
P – peptidil qismi 
A – aminoatsil qismi
A – (aminoatsil) qismiga aminokislotani o‗ziga biriktirgan transport RNK birikadi, so‗ng u
P – (peptidil) qismiga o‗tadi, shunda aminokislota o‗zidan oldingi aminokislotaga peptid bog‗i 
bilan birikadi.
Demak, ribosoma aminoatsil qismiga aminokislotalar birikadi, peptidil qismida aminokislotalar 
bir-biri bilan peptid zanjirini hosil qiladi. Mitoxondriya va plastidalarda ham ribosomalar mavjud, 
lekin ular 
sitoplazma ribosomalaridan kichikroq, ko‗proq prokariot ribosomalariga o‗xshash.