Б. А. Абдукаримов, А. Б. Бектемиров, М.Қ. Пардаев, Ш. С. Салимов, Э. Ш. Шавқиев, Ф. Б. Абдукаримов корхона иқтисодиёти

Рентабелликнинг иқтисодий мазмуни

ва кўрсаткичлари

Корхона фаолиятига объектив баҳо беришда, такрор ишлаб чиқариш жараёнларининг айрим босқичларида харажатлар билан натижаларни қиёслашда маълум бир иқтисодий кўрсаткичлардан фойдаланиш зарур бўлади. Улар қаторига рентабеллик кўрсаткичи ҳам киради.

Рентабеллик - корхоналар тижорат ҳисоби фаолиятининг иқтисодий самарадорлиги кўрсаткичларидан биридир. Фойдалалик ишлаб чиқариш фаолиятининг маълум муддати (йил, чорак0 давомида сердаромадлик (зарар келтирмаслик) хусусиятини англатади. У хўжалик фаолиятининг пировард натижаларини тўғри баҳолашга ва корхонадаги мавжуд ресурслардан самарали фойдаланишнинг иқтисодий манфаатдорлигини йўлга қўйишга имкон бради.
Ишлаб чиқаришнинг интенсив ва самарали ривожланаётганлигига баҳо беришда рентаблликнинг бир қатор кўрсаткичларидан фойдаланилади, қайсиким, уларни ҳисоблашда фойданинг абсолют миқдори маълум бир базалар билан таққосланади.
Амалиётда тадбиркор ва инвесторни қизиқтирадиган рентабелликнинг қуйидаги кўрсаткичлари ҳисобланади:
- хўжалик фаолиятини юритишга солинган активлар рентабллиги;
- маҳсулотни сотиш рентабеллиги;
- ўз капитали (маблағи) рентабеллиги;
- харажатлар рентабеллиги;
- бир дона акция рентабеллиги.
Корхона фаолиятини юритишга солинган активлар рентабеллиги (А_­рент) - бу соф фойданинг қўйилган барча маблағлар, яъни активларнинг 1 сўмига тўғри келадиган улушидир. У соф фойданинг (СФ) умумий актив (А)нинг ўртача йиллик суммасига нисбати кўринишид аниқланади:


СФ
А_рент= ———
А
Маҳсулотни сотиш рентабеллиги (С­_рент) - бу сотилган маҳсулот бирлигига тўғри келадиган фойда улушини, яъни сотилган маҳсулотнинг самарадорлик даражасини тавсифлайди. У ялпи фойда самарасининг (ЯФ) маҳсулот сотишдан тушган соф пул тушумига (СТ) нисбати кўринишида ҳисобланади:


ЯФ