Азярбайъан республикасынын тящсил назирлийи

4. У. Фрит “Аутизм и "модель психического"

5.Internet resursu:- http://www.helpautismnow.com
Autism and family
Issues
A child’s autism diagnosis affects every member of the family in different ways. Parents/caregivers must now place their primary focus on helping their child with ASD, which may put stress on their marriage, other children, work, finances, and personal relationships and responsibilities. Parents now have to shift much of their resources of time and money towards providing treatment and interventions for their child, to the exclusion of other priorities. The needs of a child with ASD complicates familial relationships, especially with siblings. However, parents can help their family by informing their other children about autism and the complications it introduces, understanding the challenges siblings face and helping them cope, and involving members of the extended family to create a network of help and understanding.
Аутизм и семья
Резюме
Диагноз аутизм ребенка влияет на каждого члена семьи по-разному. Родители / опекуны должны теперь направить свое основное внимание на оказание помощи их ребенку с аутизмом, которые могут повлиять на их брак, других детей, работу, финансы и личные взаимоотношения и обязанности. Родители теперь должны перевести большую часть своих ресурсов времени и денег на обеспечение лечения и помощи для их ребенка, к исключению других приоритетов. Потребности ребенка с расстройствами аутистического спектра усложняет семейные отношения, особенно с братьями и сестрами. Тем не менее, родители могут помочь своей семье, информируя их других детей об аутизме и осложнениях, обеспечивая понимание проблем другими детьми. Помогают им справиться также и с участием членов расширенной семьи, чтобы создать сеть помощи и понимания.
MÜASIR TƏHSIL SISTEMINDƏ MONITORINQ VƏ QIYMƏTLƏNDIRMƏNIN XÜSUSIYYƏTLƏRI
Məmmədzadə Rövşanə Yaşar qızı,
BDU-nun II kurs magistrantı
Açar sözlər: müasir təhsil, təhsildə qiymətləndirmə və onun növləri, monitorinq
Key words: modern education, assessment in education and its types, monitoring
Ключевые слова: современное образование, оценивание в образовании и его формы, мониторинг
Müasir təhsil sistemində biliyin yoxlanması və qiymətləndirilməsi əhəmiyyətli təlim proseslərindən biri hesab edilir. Bilik və bacarıqların qiymətləndirilməsi monitorinq anlayışı ilə sıx bağlıdır.
Monitorinq – təlim, təhsil prosesinin mövcud vəziyyəti və səviyyəsinin öyrənilməsi, əldə olunan nəticələrin qarşıya qoyulmuş məqsədlər baxımından təhlil edilib qiymətləndirilməsi, keyfiyyəti yüksəltmək yollarının müəyyən edilməsi və bu məqsədlə zəruri işlərin aparılmasını özündə birləşdirən əhəmiyyətli anlayışdır. Ümumilikdə monitorinq bir anlayış kimi nəzarət, qiymətləndirmə, korreksiya və proqnozlaşdırma kimi elementlərin vəhdəti kimi çıxış edir. Monitorinq aşağıdakı funksiyaları yerinə yetirir:

• 
  Yoxlama funksiyası: mənimsəmə səviyyəsini üzə çıxarır.
  
• 
  Təhsilverici funksiya: biliklərin genişləndirilməsini həyata keçirir.
  
• 
  Diaqnostik funksiya: çətinliklər və onların səbəblərini müəyyən edir.
  
• 
  Proqnostik funksiya: mənimsəməni təkmilləşdirmək yollarını müəyyən edir.
  
• 
  İnkişafetdirici funksiya: tələbələrin təfəkkürünü inkişafetdirmə problemlərini araşdırır [ 2, s. 247].
  

Göstərilən funksiyalar monitorinq prosesinin səmərəliliyini təmin etmək baxımından əhəmiyyətə malikdirlər.
Tədrisin gedişində monitorinq müxtəlif formalarda həyata keçirilir.

1. 
   Açıq məşğələlər – müəllimin iş metodikası ğyrənilir və qiymətləndirilir.
   
2. 
   Ekspert nəzarəti – məşğələnin mütəxəssislər tərəfindən müşahidəsi və qiymətləndirilməsi.
   
3. 
   Anket sorğusu – məşğələnin keyfiyyəti haqqında tələbələrinin rəyini öyrənmək məqsədi güdür.
   

Ali təhsil sistemində mühazirə və məşğələlərin gedişinə nəzarət müxtəlif səviyyələrdə - kafedra, dekanlıq, rektorluq və nazirlik səviyyələrində həyata keçirilir.
Təhsildə həyata keçirilən monitorinq müvəfəqiyyətin qiymətləndirilməsi ilə nəticələnir. Qiymətləndirmə monitorinq, nəzarət anlayışlarını tamamlayan pillədir. O, təhsil və təlimdə səmərə və keyfiyyətim yüksəltməyə, əks əlaqə yaratmağa, tələbələrin bilik və bacarıqlarındakım güclü və zəif cəhətləri aşkara çıxarmağa kömək edir. Qiymətləndirmə tələbələrin biliklərinin səviyyəsini, necə dər edilməsini öyrənməyə şərait yaradır. Ümumiyyətlə qiymət anlayışı incə bir pedoqoji hadisədir. O, tələbələri həvəsləndirə bilər və ruhdan sala da bilər. Neqativ halların baş verməməsi üçün isə təhsildə qiymətləndirmə zamanı müəyyən şərtləri gözləmək lazımdır:

• 
  Qiymət obyektiv və ədalətli olmalıdır.
  
• 
  Tələbəyə verilən qiymət onun özü tərəfindən dərk olunmalıdır [ 2, s. 153].
  

Bilik və bacarıqların qiymətləndirilməsi üçün müxtəlif meyarlardan istifadə olunur. Tələbənin bilik və bacarıqlarının qiymətləndirilməsi üçün dünya təcrübəsində müxtəlif bal qiymətləri meyarlarından istifadə olunur. Bu tələbələrin təlim və təhsil prosesinə şüurlu yanaşmasında mühüm rol oynayır. Boloniya prosesinə daxil olan ölkələrdə vahid qiymət meyarı – 100 bal tətbiq olunur. Azərbaycanın müasir təhsil sistemində də ali məktəblərdə çoxballı qiymət sisteminə keçmişdir. Demək olar ki, müasi dövrdə bir çox inkişaf etmiş qabaqcıl olkelerin tehsil sistemində qiymətləndirmə və nəzarət Boloniya meyarları əsasənda aparılır. Qiymətləndirilmədə nəzərə alınan göstəricilər bunlardır.

• 
  Biliyin həcmi
  
• 
  Biliyin dərk edilməsi
  
• 
  Biliyin ifadə olunması
  

Bilik qiymətləndirilərkən tələbənin imtahana gorə qiymət ballarının hesablanması aşağıdakı verilənlər əsasında aparılır [1, s. 65].
10 bal – tələbə keçilmiş materialı dərindən başa düşür və fikirlərini əasaslandıra bilir.
9 bal – tələbənin cavabı qismən dəqiqdir və o mövzunu aça bilir.
8 bal – tələbə cavabında bəzi qüsurlara yol verir
7 bal – tələbə nəzəri cəhətdən biliyini əsaslandıra bilmir
6 bal – tələbənin cavabı əsasən düzgündür.
5 bal – tələbənən cavabın çatışmazlıqlar var.
4 bal – tələbə materialı izah edərkən bəzi qüsurlara yol verir.
3 bal – tələbənin mövzudan xəbəri var, lakin fikrini əsaslandıra bilmir.
1-2 bal – tələbənin mövzudan qismən xəbəri var
0 bal – suala cavab yoxdur [5, s. 126].
Müasir təhsil sistemimizdə qoşulduğumuz Boloniya sistemində yekun qiymət balları belədir:
91-100 bal - əla, 81-90 bal – çox yaxşı, 71-80 bal – yaxşı, 61-70 bal – orta, 51-60 bal – kafi, 50 baldan az – qeyri-kafi adlanır. Tələbənin smestr ərzində topladığı bal 17- dən az olduqda isə o imtahana buraxılmir. Boloniya sistemində qiymətləndirilmə aparılarkən mühazirə mətnlərinin tərtibinə görə də ballar hesablanır:
5 bal – tələbə keçirilən bütün mövzuları tam əhatə edir, verilmiş ədəbiyyatlar əsasında əlavələr edir.
4 bal – tələbə mühazirə mətnlərində keçirilmiş mövzuları əhatə edir.
3 bal – tələbə keçirilən mövzuları əsasən əhatə edir.
2 bal – tələbə mühazirə materiallarını qismən əhatə edir.
1 bal – tələbə mühazirə materiallarını müəyyən dərəcə əhatə edir.
0 bal – mühazirə mətnləri yoxdur .
Təlimin digər formalarında isə nəticələrə görə balların hesablanması Əsasnamə tələblərinə uyğun şəkildə həyata keçirilir. Hər bir iş formasına görə müvafiq ballar yazılır.
Müasir təhsil sistemində qiymətləndirmə bir neçə istiqamətdə həyata keçirilir. Bu istiqamət üç yerə ayrılır.

• 
  Məktəbdaxili qiymətləndirmə
  
• 
  Milli qiymətləndirmə
  
• 
  Beynəlxalq qiymətləndirmə
  

Məktəbdaxili qiymətləndirmə rəsmi qiymətləndirmədir və şagirdin, tələbənin bir təhsil pilləsindən digərinə keçirilməsinə xidmət edir. Milli və beynəlxalq qiymətləndirmələr isə təhsilin keyfiyyətinə nəzarət etmək və təhsildə perspektikləri müəyyənləşdirmək üçün xüsusi qurumlar tərəfindən həyata keçirilən qiymətləndirmə meyarlarıdır. Hər bir tələbənin bilik və bacarıq səviyyəsi fərqli olur. Tələbələr eyni müəllim tərəfindən tədris olunan fənni müxtəlif cür başa düşür. Mövzunu zəif qavrayan tələbənin getdikcə tədrisə marağı azala bilər. Qiymətləndirmə üzrə mütəxəssislər qeyd edirlər ki, əsas məsələ qiymətləndirmə aparılması prosesinə tələbə və şagirdlərdə maraq oyatmaqdır.
Belə bir yanaşmanı qiymətləndirmə sistemində formativ qiymətləndirmə adlandırırlar. Bu qiymətləndirmə növü tələb edir ki, müəllim hər bir tələbənin fərdi xüsusiyyətlərinə bələd olsun və təlim prosesində də bu xususiyyəti qoruyub saxlaya bilsin. Bununla yanaşı müasir qiymətləndirmə sistemində formativ qiymətləndirmə il yanaşı summativ qiymətləndirmə də mövcuddur. summativ qiymətləndirmə yekun qiymətləndirmədir. [6, s. 320].
Ümumiyyətlə təhsil və təlim prosesində bilik və bacarıqların mənimsənilməsinin hesaba alinması, bu proseslərə nəzarət və qiymətləndrimək əhəmiyyətli məqamlardan biridir. Müəllim bu yol ilə tələbənin mənimsəmə səviyyəsi haqqında məlumat alir, uğrları qiymətləndirir, bilik və bacarıqların əldə olunması yolunda yaranan kəsrləri müəyyən edir və onlarin aradan qaldırılması istiqamıtində çalışır. Tələbələr də öz növbəsində bütün bu aparılan monitorinq və qiymətləndirmə prosesi ərəfəfində öz uğurları və kəsrıəri ilə tanış olur, öz üzərilərində işləmək imkanları da çoxalır. Təhsilə nəzarət edən dövlət orqanları da bu yol ilə mütəxəssis hazırlığının səviyyəsi və keyfiyyəti haqqında məlumat alır, zəruri tədbirlər həyata keçirir.
Ədəbiyyat siyahısı:

1. 
   Azərbaycan Respublikasının Ümum Təhsil Sistemində Qiymətləndirmə Konsepsiyası
   
2. 
   İsmixanov M., Bəxtiyarova R. Ali məktəb pedaqogikası. Bakı: 2010
   
3. 
   Mehrabov A.O. Azərbaycan təhsilinin müasir problemləri. Bakı:2007
   
4. 
   Ali təhsilin bakalavr pilləsində tələbələrin biliyinin çoxballı sistemlə qiymətləndirilməsi üzrə metodik göstəriş
   
5. 
   Azərbaycan Respublikasının Təhsil Qanunu
   
6. 
   Qasımova L., Mahmudova R. Pedaqogika. Bakı: 2012
   

Резюме
В этой статье исследуется мониторинг и оцениванивание в современной системе образования, ее значение и роль в системе образования и процесс учения. Анализируется виды мониторинга и оцеванивания, основные понятия и функции в процессе обучения. Важная роль оценивания и мониторинга в процессе обучения ВУЗах Азербайджана.
Summary
Monitoring in the sistem of modern education and importance of the processes of the valuing and their important roles in the process of modern education and training have been investigated in the this article. Kinds of the monitoring and valuing, functions that they implemented are one of basic conceptions of the education sistem. Monitoring and valuing has important role in the processes of education and training of Azerbaijan higher schools.