Азярбайъан кооперасийа университетинин дярсликляри

nağdsız tədiyyə 
dövriyyəsidir
. Nağdsız pul dövriyyəsinin təşkili də müəyyən 
prinsiplər əsasında həyata keçirilir: 
a)
hesablaşmaların həyata keçirilməsi müəyyən hüquqi 
rejimlə şərtlənir. Qanun və qanun qüvvəli aktlar və s. 
hesablaşma üçün əsas hesab olunur; 
b)
hesablaşmalar bank borcları üzrə aparılır; 
c)
ödəyicinin maliyyə üçün aspekti (razılığı) olmalıdır; 
d)
tədiyyənin təcili, məsələn, tədiyyə tapşırıqları 
onların yazıldığı günü çıxmaqla 10 gün müddətində qüvvədə 
olur; 
e)
hesablamaların 
düzgün 
aparımasına 
bütün 
iştirakçıların nəzarəti həyata keçirilir. 
Nağdsız hesablaşmalar müəyyən formalı hesablaşma 
sənədləri əsasında və müvafiq sənəd dövriyyəsinə əməl 
olunmaqla həyata keçirilir. Hesablaşma sənədlərin növündən, 
tədiyyə üsülundan, bankda sənəd dövriyyəsinin təşkilindən və 

---

478 
s. asılı olaraq nağdsız hesablaşmalar aşağıdakı formalarda 
həyata keçirilir: 
a)
Qəbzlərlə 
hesablaşmalar. Bu zaman hesab sahibi 
(qəbz verən) banka yazılı sərəncam verir ki, qəbzi təqdim 
edənə qəbzdə göstərilimiş miqdarda pul versin. Qəbzlərdən 
həm fiziki, həm də hüquqi şəxslər istifadə edir. Lakin, fiziki 
şəxslər arasında qəbzlərlə hesablaşmalara yol verimir. 
b)
Tədiyyə tələbləri
(tapşırıqları, məktublar) ilə 
hesablaşmalar. Bunlar mal göndərlənlər tərəfindən yazılıb 
kommersiya sənədləri ilə alıcının bankına göndərilir və bank 
bu tələb tapşırığını ödəyiciyə (mal alana) təqdim edir. 
Тядиййя-
тяляб тапшырыьы одяйичинин щесабында вясаит олдугда onu гябул 
едир. Юдяйичийя хидмят едян банк сяняддя эюстярилян мябляьи 
сатычыйа хидмят едян банка ютцрцр. Щямин банк да gюстярилян 
мябляьи сатычынын щесабына гейд едир.
Mal ödəyən 
Alıcı 
Mal 
göndərən, 
xidmət edən bank 
Alıcıya 
xidmət 
edən bank 
Азярбайчан Республикасында наьдсыз щесаблашмалар 
ясасян тядиййя тапшырыглары васитясиля щяйата кеъирилир. 
Наьдсыз щесаблашмаларда гябз вя тядиййя тялябляриндян 
башга
,
диэяр фомаларындан (планлы тядиййяляр гайдасында 
щесаблашмалар, аккредетив формал
ı
щесаблашмалар, гаршылыглы 
тяляблярин явязляшдирилмяси
və s.
) да истифадя олунур. 
Наьдсыз щесаблашмалар пулун дювр
i
ййясини
сцрятляндир
-
мякля йанашы
,
хярчлярин азалмасына, шяффафлыьын артмасына 

---

479 
сябяб олур. Щесаблашмаларын бу формасы коррупсийайа гаршы 
мцбаризядя зярури бир васитядир. 
Игтисади ядбиййатда вя КИВ-дя пул агрегатлары мящфу- 
муна да раст эялмяк мцмкцндцр. Пул агрегатлары дедикдя
,
пул 
тядавцлцнц сячийяляндирмяк цъцн пул кцтляси эюстяричиляринин 
цмумиляшдирилмиш ифадяси нязярдя тутулур. Бу агрегатлар 
ийер
a
рхийа шяклиндядирляр-йяни, щяр бир сонракы агрегат яввял- 
килярини юз тяркибиндя ещтива едир. Пул агрегатлары бир –бириндян 
йцксяк ликвидликля фярглянир. Ликвидлик дедикдя наьд пула 
ъевриля билмяк габилиййяти нязярдя тутулур. 
МО = тядавцлдяки сиккяляр вя банкнотлар, щямъинин, 
мцяссися вя тяшкилатларын кассаларындакы наьд пуллар.
M1 (sövdələr üçün pul) = M0+tələbə qədərki bank 
depozitləri və çek depozitləri. Bu əhalinin cari vəsaitləri, 
müəsissələrin hesablaşma hesabları baklardakı tələbə qədərki 
hesab, yol çeklərdir. 
M2 (tədavüldəki pul kütləsi)=M1+kommersiya bank- 
larının təcili və əmanət depozitləri, geri alma barədə bir günlük 
razılaşmalar və s. 
M3 = M2+ iri həcmli sertifikatlar və təcili depozitlər, 
dövlətin qısamüddətli və orta müddətli borc istiqrazları və s. 
М4 ± М3+гыса мцддятли ДГИ, ашаьы лликвидлийя малик пул 
бядялlяри. Пул бядяляри дедикдя
,
щямин юлкя яразисиндя рясми 
тядавцлдя олан пул явязляйичиляри нязярдя тутулур. Бу пуллар
ı
сювдяляшян тяряфляр танымалыдыр. Бунлар харичи, гиймятли 
каьызлар ола биляр. 
Д=М4+эиров истигразлары
və s
.