Азярбайъан кооперасийа университетинин дярсликляри

Ġqtisadi neytrallıq
vergi sisteminin səmərəliyini əks 
etdirir. Bu meyarın köməkliyi ilə vergilərinin istehlakçı və 
istehsalçıların bazar davranışına, həmçinin, resurslarının 
bölgüsünün səmərəliyinə təsiri qiymətləndirilir. 
-
TəĢkilati sadəlik
vergi sisteminin işlənməsinə, o 
cümlədən, vergilərin yığılmasına xərcləri müəyyənləşdirir. 
-
Öhdəliklərinin bərabərlikləri
müxtəlif iqtisadi 
vəziyyədə olan vergi ödəyicilərini onların anadangəlmə 
keyfiyyələrinə görə deyil, faliyyətlərinin nəticələri ilə bağlı 
müəyyən meyarlara görə differansiasiyasını nəzərdə tutur. 
 
 

---

471 
§3. Fiksal siyasət 
 
Maliyyə-vergi münasibətləri ilə əlaqədar olan məhfum- 
lardan biri fiksal siyasətdir. Bu siyasət hökumətin iqtisadi 
siyasətinin tərkib hissəsidir. Fiksal siyasəti dedikdə, dövlət 
xərcləri və vergiləri sahəsində həyata keçirilən iqtisadi siyasət 
nəzərdə tutulur. Fiksal siyasət dövlətin müəyyən məqsədlərə 
çatmaq üçün istifadə etdiyi maliyyə tədbirləri kompleksidir. 
Dövlət iqtisadiyyatı sabitləşdirmək, məşğulluğu təmin etmək, 
inflyasiyaya qarşı mübarizə etmək, iqtisadi artımı sürət- 
ləndirmək və s. məqsədilə müəyyən tədbirlər həyata keçirir. Bu 
tədbirlərə iqtisadiyyatda dövlət bölməsinin inkişafını da aid 
etmək olar. Fiksal siyasət bilavasitə və dolayı yollarla həyata 
keçirilir. Dövlət büdcəsindən təkrar istehsalı təmin etmək, 
dövlət kapital qoyuluşlarını genişləndirmək, infrastrukturanı 
inkişaf etdirmək, məhsul və xidmətləri satın almaq və s. üçün 
istifadə edilməsi bilavasitə bu üsulla aid edilir. Dövlət, vergi 
siyasətindən istifadə edərək iqtisadiyyata dolayı (balavasitə) 
təsir göstərir. Dövlət fiskal siyasət vasitəsilə cəmiyyətin 
məcmu tələbini tənzimləyir. Bununla da tələblə təklif 
arasındakı nisbətin tənzimlənməsinə təsir göstərir. 
Fiksal siyasətin nəzəri əsasları görkəmli ingilis iqtisadçısı 
C.M.Keyns tərəfindən işlənib hazırlanmış və digərləri 
tərəfindən inkişaf etdirmişdir. Keynsin nəzəriyyəsinin başlıca 
ideyası verginin iqtisadiyyatın tənzimlənməsinin və onun 
inkişafının əsas aləti olmasından ibarətdir. Buna görə də 
C.M.Keyns vergini məcmu tələbin artımının, müvafiq olaraq 
real ümumi milli məhsulun artımını əsas amili hesab edirdi. 
Monetarizm 
nəzəriyyəsinə 
əsasən 
(M.Fridman, 
F.Keyqan, F.Xayek–1970-1980-cı illər) vergi digər kompo- 
nentlərlə yanaşı, pul tədavülünə təsir edir, onların vasitəsilə 
tədavüldən artıq miqdar pul çıxarılır. Bununla iqtisadiyyatın 
inkişafının əlverişli olmayan amilləri azalır. 

---

472 
İqtisadi təklif nəzəriyyəsində (A.Laffer, M.Feldstayn, 
M.Evans – 1970-1980-cı illər) əvvəlki iki nəzəriyyə kimi, vergi 
iqtisadi inkişafın və iqtisadi tənzimlənmənin ən mühüm amili 
hesab olunur. Bu nəzəriyyəyə əsasən verginin azaldılması 
sahibkarlıq və investisiya fəaliyyətinin sürətli artımına səbəb 
olur. Bu nəzəriyyə ilə əlaqədar A.Laffer büdcə gəlirinin vergi 
dərəcəsinin vəziyyətindən riyazi asılılığını müəyyən etmişdir. 
A. Lafferə görə, vergilərin ixtisarı milli istehsalın və 
gəlirin artmasına səbəb olur, öz növbəsində büdcəyə vergi 
toplanmasını azaltmır və büdcə kəsirinə səbəb olmur, daha az 
vergi dərəcəsi vergi bazasını genişləndirmək hesabına büdcəyə 
daxil olmaların artmasını təmin edir. 
Müasir dövrdə dövlət fiskal siyasətin əsas istiqamətlərini 
həyata keçirməklə maddi və pul resurslarının daha çox 
hissəsinin öz əlində cəmləşdirir və ölkə iqtisadiyyatının ən 
vacib problemlərinə sərf edir. 
Azərbaycanda bazar iqtisadiyyatı şəraitində dövlət vergi 
siyasətini daha da gücləndirməklə, fiskal siyasətin həyata 
keçirilməsinə güclü baza yaradır. 
Artıq respublikada ümumi daxili məhsulun 45 faizi dövlət 
büdcəsi vasitəsilə yenidən bölüşdürülür. Xüsusilə, respublikada 
son dövrdə birbaşa və dolayı vergilərin dərəcələri tənzimlənmiş 
və onların büdcəyə daxil olması mexanizmi təkmil- 
ləşdirilmişdir. 
Azərbaycanda dövlət büdcəsi kəsirli olsa da, dövlət 
büdcəsinin 
gəlirləri 
ilə 
xərcləri 
arasında 
nisbətin 
tənzimlənməsində fiskal siyasət mühüm rol oynayır. Fiskal 
siyasət maliyyə-büdcə siyasəti kimi də səslənir və qiymət, pul-
kredit və digər siyasət formaları ilə qarşılıqlı surətdə 
əlaqədardır. 
Azərbaycanda dövlətin fiskal siyasətinin həyata 
keçirilməsində vergi sisteminin təkmilləşdirilməsi xüsusi rol 
oynayır. 

---

473 
Azərbaycanda büdcəyə vergi daxilolmalarının həcmini 
aşağıdakı qaydada artırmaq olar: 
1.
Vergi ödəyicilərinin sayını artırmaqla; 
2.
Dolayı vergi ödəyən obyektlərin sayını artırmaqla; 
3.
Birbaşa və dolayı vergi qoyuluşunda vergi 
dərəcələrini artırmaqla. 
Azərbaycanda vergi sisteminin təkmilləşdirilməsində 
yuxarıda göstərilən istiqamətlərin xüsusi rolu vardır. 
Vergi ilə əlaqədar vergi bəyannaməsi və vergi 
mədəniyyəti anlayışlarına da rast gəlmək mümkündür.