Азярбайъан кооперасийа университетинин дярсликляри

Vergi siyasəti
dedikdə, vergi dərəcələrinin və vergi alınma 
səviyyəsinin dəyişdirilməsi, vergi üzrə güzəştlər, amortizasiya 
ayırmalarının sürətləndirilməsi və s. nəzərdə tutulur. Dövlət 
özünün vergi siyasəti vasitəsilə təkrar istehsal prosesinin 
fazalarına, iqtisadiyyatda quruluş dəyişiklərinin həyata 
keçirilməsinə, elmi-texniki tərəqqinin sürətlənməsinə təsir 
göstərir. Buna görə də vergiqoymada vergi dərəcəsinin həcmi 
böyük rol oynayır. 
Vergi dərəcəsi – hər bir vergi obyektinə görə (əmək 
haqqının, daşınmaz əmlakın hər bir vahidinə düşən verginin 
miqdarı) hesablanan vergi ayırmalarının kəmiyyətidir. 

---

469 
Vergi ilə əlaqədar olan anlayışlardan biri də Laffer 
əyrisidir. Bu anlayış Amerika iqtisadçısı A.Lafferin adı ilə 
bağlıdır. O, bir çox hesablamalar aparmış və sübut etmişdir ki, 
vergi dərəcələrinin müəyyən səviyyədən yüksəldilməsi 
büdcəyə daxilolmaların azalmasına səbəb olur. Belə ki, 
vergialınma dərəcəsinin yüksəldilməsi bir tərəfdən, vergi 
subyektinə istehsalın inkişafına marağın azalmasına, digər 
tərəfdən isə bir çox vergiödəyicilərin vergidən yayınmalarına 
səbəb olur. Vergidən yayınma isə daha çox iri kapital sahibləri 
arasında baş verir. Çünki, onlar külli miqdarda qazancdan əl 
çəkmək istəmir və müxtəlif üsullarla qanunvericilikdə olan bu 
və ya digər zəif yerlərdən istifadə edərək vergidən yayınırlar. 
Bu məqsədlə, onlar məsləhətçi firmaların xidmətindən istifadə 
edirlər. Şəkil 30.1 
y 
60 
50 
40 
30 
20 
10 X
0
0 10 20 30 40 50 60 x 
Laffer əyrisi 
Burada: X vergi dərəcəsinin səviyyəsi (faizlə) 
Y - vergi daxilolmalarının kəmiyyəti; 
Xo - optimal vergi dərəcəsi, yəni büdcəyə daxil olmaların 
maksimum həddi; 

---

470 
A. Laffer qrafik təsvir əsasında göstərmişdir ki, heç də 
daimi olaraq vergi dərəcələrinin artması dövlətin vergi 
gəlirlərinin çoxalmasına təsir etmir. Bəzi hallarda vergi 
dərəcələrinin öz həddini ötməsi halları, büdcə daxilolmalarının 
səviyyəsinə bu və ya digər dərəcədə mənfi təsir göstərir. Laffer 
əyrisi mücərrəd iqtisadi modeldir və vergi dərəcəsi ilə vergi 
mədaxilləri arasındakı obyektiv asılılığı əks etdirir. Lakin, 
praktikada onun tətbiqi, təəssüf ki, mümkün deyildir və real 
iqtisadi vəziyyət üçün vergi mədaxillərinin azalmağa başladığı 
kritik nöqtəni müəyyən etmək olduqca çətindir. 
Müasir vergi sisteminin yenidən qurulması ziddiyyətli 
xarakter daşıyır. Vergi stimullaşması iqtisadiyyata, inflya- 
siyanın sürətinin azaldılmasına müsbət təsir göstərir. Lakin 
işsizlik, stuasir, böhranları, ekoloji böhranlar kimi mənfi hallar 
qalmaqdadır. Bütövlükdə qeyd etmək olar ki, hər bir dövlətin 
vergi sistemi müxtəlif məqsədli, çoxsaylı, cürbə-cür 
vergilərdən ibarət mürəkkəb mexanizmdir. 
Lakin, bir ölkənin vergi sistemi, digər ölkənin vergi 
sistemindən daha səmərəli olur. Sistemin keyfiyyətini 
qiymətləndirmək üçün, adətən, aşağıdakı meyarlardan istifadə 
olunur: 
-