450
XXIX FƏSIL. KREDIT SISTEMI VƏ
QIYMƏTLI KAĞIZLAR BAZARI
§1.Kreditin zəruriliyi, mahiyyəti və vəzifələri
Müasir iqtisadiyyat maliyyə münasibətləri ilə yanaşı,
kredit münasibətlərinin də olmasını tələb edir.
Kredit iqtisadi
kateqoriyadır. Latın mənşəli ―kreditium‖ sözündəndir və
mənası ―borc‖, ―credo‖- müəyyən faizlə pul, yaxud əmtəələri
borc verməyə etibar edirəm, inanıram deməkdir. Kredit
sivilizasiyanın erkən çağında, ibtidai icma quruluşunun
dağıldığı dövrdə, əmlak bərabərsizliyi yarandığı
zaman
meydana gəlmiş və sələm kapitalı formasında fəaliyyət
göstərmişdir. Kredit iqtisadiyyatın umumi inkişafı ilə birgə,
onun qanunları ilə inkişaf edərək kredit özünün çiçəklənmə
dövrünə bazar iqtisadiyyatı şəraitində çatdı. Bazar sisteminin
inkişafı ilə sələm kapitalı borc kapitalı adını alır və əsasən
istehsala xadmət edir və iqtisadiyyatın digər sahələrinin
inkişafına yönəldilir.
Müasir Ģəraitdə
kredit borc kapitalının, yəni borca
verilmiş pul kapitalının hərəkət formasıdır. O, kreditverənlər və
kreditgötürənlər arasında münasibətləri ifadə edir və bu zaman
azad pul kapitalının borc kapitalına çevrilməsini təmin edir.
Kreditin zəruriliyi kapitalın özünün təbiəti və onun təkrar
istehsal prosesində dövriyyəsi və dövranının qanunauyğunluq-
ları ilə şərtlənir:
- müəssisələrin (firmaların) əsaslı təmiri, yenidən
qurulması və amortizasiyası üçün bir dəfəlik iri həcmli
investisiyaların həyata keçirilməsi;
- xüsusi dövriyyə vəsaitləri mənbələri hesabına
ödənilməyən dövriyyə kapitalının tamamlanması;
- hazır məhsulların reallaşmasından pul gəlirləri
daxil
olana qədər əmək haqqının ödənilməsi;
451
- maddi istehsal sahələrində xammal ehtiyatlarının
yaradılması: yüngül sənaye, yeyinti sənayesi, kənd təsərrüfatı
və s.
Təsərrüfat subyekləri bəzi hallarda özlərinin malik olduqları
sərbəst pul vəsaitinin əlavə vəsaitə ehtiyac hiss edirlər
. Онлар
бу ещтийачы юлкядя мювчуд олан сярбяст вясаит щесабына
юдяйирляр. Юлкядя мювчуд олан сярбяст пул вясаити щесабына
бу вясаитя ещтийач щисс едян субйектлярин тялябатынын
юдянилмяси просеси кредитин мащиййятини тяшкил едир.
Кредит (чредитум–борч)
вермяк цъцн лазым олан
сярбяст пул вясаитинин ясас мянбяляри ашаьыдакылардыр:
a) müəssisələrin malik olduqları müvəqqəti sərbəst pul
vəsaiti;
b) əmək haqqı fondu: əmtəələrin reallaşmasından pul
vəsaitlərinin daxil olması ilə əmək haqqının ödənilməsi
arasında olan vaxt ərzində yaranan müvəqqəti sərbəst pul
vəsaiti;
v) xammal, material, yanacaq və s. Alınması üçün lazım
olan və hələlik istifadə olunmayan pul vəsaitləri.
c)
yığım fondu, başqa sözlə, izafi məhsulun
kapitallaşması üçün ayrılan hissəsi;
-
xüsusi təyinatlı fondlar;
-
əhalinin pul yığımları;
-
büdcə sistemi vəsaitləri və məqsədli fondlar və s.
Кредит (боръ) вермянин
Do'stlaringiz bilan baham: