|
O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI MUQIMIY NOMIDAGI QO’QON DAVLAT PEDAGOGIKA INSTITUTI
O’ZBEK TILI VA ADABIYOTI FAKULTETI
404-GURUH TALABASI
AZIMJONOVA MARXABOXONNING
ONA TILI O’QITISH METODIKASI FANIDAN
MAVZU: Ravishlarda daraja kategoriyasini o’rgatish.
KURS ISHI
ILMIY RAHBAR: O.BOZOROV.
QO’QON 2022.
Mavzu: Ravishlarda daraja kategoriyasini o’rgatish.
Reja:
Kirish. Ravish so’z turkumida daraja kategoriyasi.
Asosiy qism:
1.DTS da ravish so’z turkumiga qo’yilgan talablar.
2.Maktab darsligida ravish so’z turkumining berilishi
3.Ravishlarda daraja kategoriyasini innovatsion texnologiyalar asosida o’rgatish.
Xulosa.
Dunyodagi fanlarning eng qadimiylaridan biri -tilshunoslik necha o`n asrlardiki, til deyiladigan tilsimning tabiatini, tub mohiyatini tushunish va tushuntirish yo`lida tinimsiz izlanadi. Ayni izlanishlarning hosilasi o`laroq bu fanda xilma-xil yo`nalishlar, ilmiy qarashlar nuqtayi nazarlarning yuzaga kelganligidan bugun bexabar bo`lgan tilshunos yo`q .1 Shu bois keyingi yillarda lisoniy qurilshning umumiy qonuniyatlarini o`zbek tili materiallari asosida yangicha tadqiq etish va tahlil qilishga qaratilgan izlanishlar silsilasi yuzaga keldi. Bu izlanishlarning salmog`i kundan-kunga oshib bormoqda.
Til– kishilik jamiyatida eng asosiy kommunikativ vosita. Insoniyat paydo bo`libdiki, kishilik jamiyati uchun umumiy va jamiyat a’zolarining har birida individual holda aloqa-aralashuv vositasi sifatida til ham vujudga kelgan. Zeroki, inson yaralishi bilanoq muomala uchun til va undan foydalanish ehtiyoji paydo bo`lgan. Shu bois til ijtimoiy ong kabi qadimiydir. Insonlar til vositasida fikr almashadilar, bir-biri haqidagi harakat-holatlar, voqea-odisalardan voqif bo`ladilar. Bu tilning aloqa-munosabat xususiyatidir2
Shu bilan birga, har bir tilni boshqasidan farqlaydigan milliy xususiyati bor. Taniqli tilshunos olim N.Mahmudov bu masalada: “Bu ko`hna zaminda, necha ming yillarkim, turfa qavmlar, elatu millatlar yashab keladi. Til ilmidagi taxminiy hisob kitoblarga ko`ra, butun yer yuzida uch mingdan ortiq (ba’zi ma’lumotlar bo`yicha besh mingga yaqin) til mavjud”,-deb ma’lumot beradi. Olimning “Tabiiyki, bu tillarning har biri muayyan bir qavmning dunyolarga alishmaydigan bebaho boyligi – ardoqli ona tilidir. Demak, kattadir, kichikdir, har qanday tilning o`z egasi bor” degan mulohazalari ham ayni haqiqatdir 3
Yurtboshimiz I.A.Karimov ta’kidlaganlaridek, “O`zlikni anglash, milliy ong va mafkuraning ifodasi, avlodlar o`rtasidagi ruhiy-ma’naviy bog`liqlik til orqali namoyon bo`ladi”.
Ravish hamisha tilshunoslikning muammoli masalasidan bo’lib klegan. Uni o’rgangan olim V.V.Vinogradov “mustaqil so’zning heh bir guruhiga sig;may qolgan so’z turkumiga yig’ilgan” deb haqqoniy baho bergan edi. Uning ma’no va vazifasi ot, sifat, son, olmoshga yaqin turishi arab va Yevropa tilshunosligida qayd etilgan. Sharq va G’arb tilshunosligi ravishni ma’no va vazifasi jihatidan emas, balki boshqa birortasiga xos bo’lmagan belgi – o’zgarmaslik belgisi bilan ismdan farqlaydi. Biroq o’zbek tili Grammatik qurilishining tavsifiga bag’ishlab yozilgan ko’plan imiy adabiyot va darsliklarda ravishning o’zgarmaslik tabiati inobatga olinmagan. Tilshunoslar o’zbekcha ravishni rus tilidagi “нареший”ning muqobili sifatida talqin etishgan va natijada [kecha], [kunduz], [tong], [oqshom] kabi payt oti, [atrof], [o’rta], [u yerda], [bu yerda], [old], [orqa] kabi o’rin oti, [oz], [mo’l], [butun], [to’la] kabi miqdor sifati, [keyin], [baland], [past], [yuqori] kabi o’rin sifati ravish so’z turkumi doirasida o’rganilgan. “Asosan harakatning, qisman predmetning belgi, miqdor yoki holatini bildiruvchi o’zgarmas soz” – ravishning so’z turkumi sifatidagi UMGsi.4
Ravish harakat-holat belgisini bildiruvchi so‘z turkumidir. Shu xususiyatiga ko‘ra, ravish turkumiga oid so‘zlar, asosan, fe’lga bog‘lanib keladi. Ravishlar fe’l bildirgan harakat-holatning bajarilish tarzi, payti, o‘rni, maqsadi va shu kabilarni bildiradi: Ag‘darilgan yerdan osmonga ko‘tarilgan chang har tomonga yelib, asta-sekin bulutlar orasiga singib ketdi. Ravishlar belgi bildiruvchi so‘z bo‘lgani uchun, ularning ba’zilari sifat yoki otga bog‘lanib kelishi mumkin: U hozir beqiyos va tasavvur qilib bo‘lmas baxtiyor edi. (Sh.Sa’dulla)
Ravishlarning o‘ziga xos morfologik belgilaridan biri, ularning o‘zgarmasligidir. Ravishlar biror so‘zga bog‘langanda, shakli o‘zgar-maydi. Ular tarkibida uchraydigan ko‘plik, egalik va kelishik affikslari o‘zining grammatik ma’nosiga ega bo‘lmay, ravishning o‘zak qismiga mansub bo‘ladi: Masalan: birdan, birga, kunda, chalqanchasiga, birdaniga, yonlamasiga, qatorasiga kabi ravishlardagi kelishik va egalik affikslari o‘z asl ma’no va vazifasini yo‘qotgan. Bu so‘zlar xuddi shu ko‘rinishda ravishga aylangan.
Do'stlaringiz bilan baham: |
