Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi folklor institutu azərbaycan folkloru antologiyasi (Cəbrayıl, Ağdam, Laçın, Qubadlı, Zəngilan, Ağcabədi və Kəlbəcər rayonlarından toplanmış folklor nümunələri) baki – “Nurlan“ – 2012

12. MƏHƏMMƏD HƏNİFƏ
Çığırğan Əli məçitdə mooz eliyirdi camahata. Qapıya bir ərəb gəldi. Ərəb dedi ki, Əlinin yanına getmək isdiyirəm. Əliyə dedilər ki, sənin yana gəlmək isdəyən var da. Dedi, buraxın gəlsin. Ərəb dedi ki, Əliyə deynən ki, yezitdər duz vermir bizə. Duzsuzduxdan bədənim iylənif, içəri girə bilmərəm. Həzrət Əli üz tutdu məçitdəki adamlara, dedi ki, kim gedər duz dağınnan bu millətə duz gətirə bilər? Heç kəs cavab vermədi, başdarın tikdilər aşağa. Məhəmməd Hənifə dedi ki, ata, mən gedərəm. Bu da balaca uşağ idi da. Atası dedi ki, get. Getdi anasınnan izin aldı. Dedi, ana, izin ver maa, gedirəm duz dağını açam. Atı mindi getdi. Millət də bunun dalıncan getdi. Duzdan çapdı, millət daşıdı. Məhəmməd Hənifə otdu fikirrəşdi ki, mən Əlinin oğluyam, gedəcəm maa deyəcəklər getdin neynədin? Deyim getdim bir az duz oğurradım gəldim? Duz yolunu aşmalıyam.

Atı minir yenir şəhərə. Çarhouz vardı, onun qırağında atı buraxır, özü də uzanır. Orda Qəmi adda pəhlivan vardı. Pəhlivan da sərhətdərə gedir. Bunun arvadı qulluxçunu göndərir ki, get çarhouzdan su gətir əlimi yuyum. Qulluxçu gedir görür ki, suyun qırağında bir gözəl oğlan yatıb, bir gözəl oğlan yatıb. Gözü bu oğlanda aftafanın götün basır suya, aparır. Xanım deyir, gət tök əlimi yuyum. Əyir görür su yoxdu içində. Xanım deyir, aaz, bu nədi, su gətirməmisən? Deyir, xanım, mən gördüyümü sən görseydin heç aftafanın götün də isdadammazdın. Deyir, aaz, məni apar görüm nə görmüsən. Gəlir görür bir cavan oğlan par-par yanır, yatıb. Oğlanı oyadır, deyir, ay oğlan, Qəmi pəhlivan gəlsə səni burnuna çəkəcək. Burda niyə yatmısan? Deyif, get hələ maa su gətir. Gedir qızıl camda su gətirir. Deyir, təmiz deyil, apar təmizdə gətir. Aparır bir də yuyur gətirir. Deyir, təmiz deyil, apar təmizdə gətir. Deyir ki, ay ərəb, əlim təmiz, cam qızıl, nətər yuyum ki, təmiz olsun. Deyir, get suya tut camı, denən “Allahın məsəli əla Məhəmməd və ali Məhəmməd” gət su içim. Gedir heylə eliyir, gətirir suyu içir.

Deyir, xanım, Qəmi pəhlivan gələndə onun qabağına nə aparırsan? Deyir, neçə cəmdək yemək aparıram. Deyir, o gələndə yemək aparma. Özün də get uzan, denən ki, bir ərəb gəlib bizi şehid eliyifdi.

Pəhlivan gəlir. Arvad qabağına yemək aparmır. Pəhlivan hirsdi-hirsdi gəlir. Arvad deyir, bir ərəb gəlifdi, bizi şehid eliyifdi. Qəmi pəhlivan gedir suyun qırağına, görür bir balaca oğlan yatıfdı burda. Deyir, aaz, budu sizi şehid eliyən? Deyir, hə. Bunu oyadır. Deyir ki, nə cürətnən gəlib burda yatmısan? Bir az pəhlivannığınnan danışır. Məhəmməd Hənifə deyir ki, dilinnən danışma, əlinnən danış. Bular güləşir, bir-birin yıxa bilmillər. Bu onu çəkir, o bunu çəkir, yarıyatan batıllar torpağa. Sora deyillər ki, qılışdarı götürək. Qılışdarı götürüllər. Pəhlivan deyir, sən vur. Mənəmməd Hənifə deyir ki, mənim atam Çığırğan Əli fürsəti düşmana verib, sən vur. Bu qaldırır buna bir qılış yendirəndə Allah-taala Cənab Cəbrayıla deyir ki, qılıncı at onun qabağına, kəsməsin Məhəmməd Hənifəni. Bu qılıncı nətər vurursa, toz qalxır. Toz yatannan sora görür ki, uşağa heş nə olmuyuf. Sora deyif ki, sən vur. Bu uşax buna nətər qılış yendirirsə, bu iki parça olur, amma bilmir. Toz yatır. Deyir ki, maa neynədin, heş nə eləməmisən maa. Deyir ki, Allah saa nəhlət eləsin, alnın möhür görmüyüf, qolun dəsdamaz görmüyüf, dilin la ilahə illallaha dönmüyüf. Hərəkət elə. Hərəkət eliyəndə parası ayana düşür, parası bayana.

Dava başdıyanda qız gedir kişi paltarı geyinir, gəlir buna kömək eliyir. Bular dava eliyir, eliyir. Oğlan görür ki, qız yaralanıf, ağırdı. Bunu çıxardır kənarda qoyur. Qız deyir sən deyirsən ki, mənim atam Çığırğan Əlini kim çağırsa, harayına çatır. Çağır da, bunnan ağır gün olar? Atan gəlsin saa kömək eləsin. Deyir, bu sahat atamın yanında sən hörmətdisən, çağır gələcek. Qız bir dəfə deyir ki, ya Əli, dara düşmüşük, bizə kömək elə. O saat Əli deyir ki, Qəmbər, Düldülü gətir, dara düşən var. Düldülün də qanadı varmış da, uçurmuş. Həmmişə Düldülün üzəngisin Qəmbər tuturmuş. Uçullar gəlillər, düşüllər dağda qızın yanına. Görüllər ki, qız ölüf. Peyğəmbər namaz qılır, dua eliyir, qız ayılır. Durullar Qəmbər bir tərəfdən, Çığırğan Əli bir tərəfdən, qalanını da qılıncın altınnan keçirif müsəlman eliyillər. Qızı da götürüf qayıdıf gəlillər.

Qayıdıf gələndə qabaxlarına bir ceyran çıxır. Qəmbər ceyranı qavalıyır. Həzrət Əli deyir ki, Qəmbər, üç ağaşdan artıx getmə. Qəmbər də qızışır, ceyran getdihcə Qəmbər gedir, Ceyran getdihcə Qəmbər gedir. Bir meşənin qırağında görür bir çadır var. O çadırın qabağına gedəndə içərdən bir qız çıxır ceyranı sığallıyır. Deyir ki, ay ceyran, səni kim qavaladı? Bu gedir deyir ki, ceyran mənimdi. Qız deyir, ceyran sənin nəyindi? Mənim ceyranımı qavalamısan, həlak eləmisən, hələ deyirsən ceyran mənimdi? Tutullar Qəmbərin əl-ayağın bağlıyıf aparıllar padşahın hüzuruna. Padşah da deyir ki, bunu salın quyuya, nətər olsa, Əli bunun dalınca gələcək. Bunu salıllar quyuya. Bir neçə gün qalır quyuda. Padşahın da kənizi həmişə buna çörəh-zad gətirif atırmış. Qəmbərə deyirmiş ki, ağa çağır gəlsin saa kömək eləsin. Çağırır, ya Əli, dara düşmüşəm. Qəmbər Əlinin silahdaşı idi, hara getsə, Qəmbərnən gedirdi. Özü də millət ən çox da Əlinin narə çəkməyinnən qorxuf ölürdü. Əli gördü Qəmbərin sədası gəldi, Düldülü minif gəlir. Şəhərə yaxınnaşanda bir narə çəkir. Narə çəkəndə Qəmbər quyuda eşidir ki, Əli gəldi. Nətər ayağın vuruf quyuya atılırsa, quyunun ağzındakı daşı da kənara atıf çıxır. Orda dava başdıyır, vuruşullar. Oranı da müsəlman eliyir, Qəmbəri də götürür gəlir.