Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi folklor institutu azərbaycan folkloru antologiyasi (Cəbrayıl, Ağdam, Laçın, Qubadlı, Zəngilan, Ağcabədi və Kəlbəcər rayonlarından toplanmış folklor nümunələri) baki – “Nurlan“ – 2012

8. ALLAHLA ŞƏRİKLİ BOSTAN ƏKƏN QOCA
Bir gün də bir qoca kişi çox kasıb olur. Çox götür-qoy eliyir. Qışda – yanvar, fevral ayında gedir bazara. Gedir bazara, bir az yemiş, qarpız toxumu alır, gəlir. Arvad deyir:

– A kişi, hara getmişdin?

Deyir:

– Bazara.

Deyir:

– Bazardan nə almısan sən? Heç nə almamısan axı.

Deyir ki, yemiş, qarpız toxumu almışam. Deyir:

– A kişi, ilin-günün bu vaxtında sən bu yemiş, qarpız toxumunu neynirsən?

Deyir:

– Allahnan şərikli əkəcəm.

Deyir:

– A kişi, camahatı bizə güldürmə də, ayıfdı. Qış günü yemiş-qarpız olar?

Deyir:

– Sənin nəyəə lazımdı?

Kişi aparır bu yemiş-qarpız toxumunu dağın döşündə, sinədə səpir. Bir müddət keçənnən sora gedib görür ki, bitifdi. Bir gün gedir görür yarpağlıyıf, bir gün gedir görür çiçəkliyif, bir gün gedir görür tağ atıf. Bir gün gedif görür ki, sən bəyənmə, səkgiz dənə qarpız bitif. Bu səkgiz dənə qarpızı yüklüyür uzunqulağa, gətirir. Dördün qoyur yolun qırağında, Allah yolunda. Dördün də yüklüyür uzunqulağa, aparır Şah Abbasa. Gedəndə üzümüzdən qırağ, Allah mərdimazara lənət eləsin, Allahverdi xan da görür ki, uzaxdan bir qoca gəlir. Tez atı çapır qocanın qabağına. Deyir:

– Qoca əmi, nə gəzirsən?

Deyir:

– Heç nə, bala. Kasıb adamam, Allahnan şərikli yemiş-qarpız əkmişdim, səkgiz dənə qarpız düşmüşdü. Dördün qoydum Allah yolunda, dördün də aparıram Şah Abbasa, əlbət maa on şahı pul verər.

Allahverdi xan vəzir gülür. Deyir:

– Şah Abbasın on şahı pulu nə qayırır?

Deyir:

• 
  Əlbət, beş şahı verər.
  

Deyir:

– Vallah, beş şahısı da yoxdu.

Deyir:

– Bəlkə üç şahısı olar da.

Deyir:

– Vallah, üç şahısı da yoxdu.

Qoca hirsdənir, Şah Abbasa söyür. Allahverdi xan vəzir burda-orda, mərdimazardı axı, üzümüzdən qırax. Atı çapır, özün çatdırır Şah Abbasa. Deyir:

– Bax, odey ordan qoca gəlir, o saa yolda söydü.

Deyir:

– Yaxşı.

Keçmiş zamanda da elçi daşı olarmış, şahın hüzuruna düşmək üçün orda üzdərin qoyub izn isdiyərmişdər. Şah Abbas əmr eliyir ki, qocanı qoymursuz elçi daşının üstündə otursun, gətirirsiniz mənim hüzuruma. Gətirillər. Şah Abbas deyir:

– Qoca əmi, nə axtarırsan, nə gəzirsən?

Deyir:

– Allahnan şərikli qarpız əkmişdim, dördün qoydum Allah yolunda. Allah verdi də, şükür Allaha. Dördün də gətirdim ki, mənə bir on şahı verərsiz, balalarıma çörək pulu eliyəm.

Şah Abbas gülür. Deyir:

– Mənim on şahı pulum nə gəzir, ay qoca.

Deyir:

– Neyniyək, əlbət beş şahın var, şah sağ olsun.

Deyir:

– Vallah, beş şahım da yoxdu.

Deyir:

– Neyniyək, şah sağ olsun, əlbət üç şahın var.

Deyir:

– Üç şahım da yoxdu.

Deyir:

– Onda yolda dediyim olsun.

Şah əmr eliyir ki, məni isdiyən qocaya xələt. Qocaya çoxlu xələt yığılır, bunu yüklüyüllər uzunqulağa. Şah Abbas gətirir ona bir dənə qəbalə verir. Məsələn, Nəsimi rayonunun yiyəliyin verir buna. Allahverdi xan vəzir mərdimazarlığ eliyir, üzümüzdən qırağ olsun, deyir ki, şah sağ olsun, bir belə var-dööləti verdız o qocaya, yaxşı elədız. Amma o qəbaləni niyə verdız ki? Deyir ki, Allahverdi xan vəzir, mən vermədim, Allah verdi. Deyir:

– Şah sağ olsun, bir belə camahat gördü ki, siz verdız.

Deyir:

– Vallah mən verməmişəm, Allah verif.

Deyir:

– Şah sağ olsun, axı Şah Abbasda yalan olmaz, siz niyə yalan danışırsız?

Deyir:

– Eybi yoxdu, Allahverdi xan vəzir. Bax, gedir qoca. Düş qocanın dalına. Əyər oları qocanın əlinnən ala bildin, bil ki, mən vermişəm. Yox, ala bilmədin, bil ki, Allah verifdi.

Deyir:

– Yaxşı (mərdimazardı axı, üzümüzdən qırax).

Atın çapır, özün çatdırır qocaya. Deyir:

– Qoca əmi, qoca əmi.

Qoca dayanır. Deyir:

– Qoca əmi, sənə üç dənə sual verəcəm. Əgər mənim suallarıma cavab verdin səni buraxacam get, yox, verə bilmədin buları sənin əlinnən alacam.

Deyir:

– Buyur, bala, eşidirəm.

Deyir:

• 
  Qoca əmi, Allah nə yeyir?
  

Deyir:

– Allah nə yeyəcək, başa dönüm. Nə çay içir, nə çörək yeyir. Səən kimi, məən kimi pis bəndələrin şükürün.

Deyir:

– Yaxşı, Allah nə örtür?

Deyir:

– Allahın nəyi var, nə örtə? Döşək salmır, yorğan örtmür, səən kimi, məən kimi pis bəndələrin sirrin.

Deyir:

– Yaxşı, qoca əmi. Üçüncü sualıma da cavab ver, səni buraxım get.

Deyir:

– Qoca əmi, Allah nə qayırır?

Deyir:

– Onu saa demiyəcəm. Sən atdan düşərsən, məən yükümü qoyarsan atın üsdünə, paltarları çıxarıf verərsən geyinərəm, çıxaram atın üsdünə, bir o başa sürərəm, bir bu başa sürərəm, gəlib cavabı verərəm. Hər şeyini qaytararam, çıxıf gedərəm.

Bunun da məqsədi var axı, mərdimazardı. Qoca dediyi kimi bunun yükün qoyur atın üsdünə, paltarın çıxardır verir, qoca geyinir. Qocanı mindirir ata, qamçını verir qocaya. Qoca bir o başa sürür, bir bu başa sürür, gəlir durur Allahverdi xan vəzirin qabağında. Deyir:

– Allah nə qayıracağ? Budey bu bəndə qaltağ yonurdu, səni yendirdi məni qaldırdı.

Qoca ata bir qamçı vurub aradan çıxır. Şah Abbasa ona görə cənnətməkan deyiflər də. Şah Abbas küləfirəngidən baxırdı. Gördü ki, Allahverdi xan vəzir tuman köynəkdə, uzunqulağ yanında gəlir. Əmr eliyir, deyir, onu qoymuyun evinə getsin paltar geyinsin əyninə. Onu elə uzunqulaxnan gətirin mənim sərəncamıma. Allahverdi xan vəziri gətirdilər Şah Abbasın sərəncamına. Şah Abbas deyir ki, Allahverdi xan vəzir, mən vermişdim, Allah vermişdi? Uje bilir axı işin. Deyir:

– Şah sağ olsun, Allah vermişdi.

Deyir:

– Allahverdi xan vəzir, get, bir də Allahın işinə əl aparma.