Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi folklor institutu azərbaycan folkloru antologiyasi (Cəbrayıl, Ağdam, Laçın, Qubadlı, Zəngilan, Ağcabədi və Kəlbəcər rayonlarından toplanmış folklor nümunələri) baki – “Nurlan“ – 2012

153. ATA MƏSLƏHƏTİ
Bir ata olur. Oğluna deyir ki, oğul, mənnən saa əmanət. Yağışlı gündə at bəyənmə, küləhli gündə qoyun bəyənmə, toyda qız bəyənmə. Ona görə ki, qızdar özdərini gözəlləşdirif gedillər toya. Qoyun da nə qədər arıq olsa da, yunnu qoyunu küləh elə ki, vurmır, belə qabarcıx gösdərir, arıxlığı bilinmir. At da yağış yağanda şumal, qəşəh görünür. Bala, yanı belə vaxtı bınnarın hamısı aldadıcı olur.
154. XƏSİS KİŞİ
Rəvayətə görə, keçmiş zəmanədə bir varlı kişi varmış. Bu kişinin varı-dövləti hamınınkından çox imiş və çoxlu naibi-nökəri, qulluqçuları varmış. Günlərin bir günündə gözünün ağı-qarası olan oğlu yıxılır və uşağın qolu-qılçası sınır. Uşağı sınıqçının yanına aparır. Sınıqçı uşağa baxır, sınıqları bağlayır və uşağın atasına deyir:

– Uşaq çoxlu baş-ayaq yeməlidi.

Bu varlı kişinin qoyun sürülərinin ucu-bucağı görünmürdü. Kişi tərəddüd etmədən, fikirləşmədən atını minib yaxınlıqdakı şəhərin bazarına gedir. Orada deyirlər ki, o biri şəhərin bazarında baş-ayaq burdakından ucuzdur. Kişi atını minib həmin şəhərə gedir və yol meşəlikdən keçirmiş. Yolda görür ki, bir adam bir uşaq aparır və uşaq ağlayıb özünü öldürür ki, məni bu kişinin əlindən al. Kişi acgöz olsa da, ürəyi yumuşaq imiş. Kişi həmin adamla vuruşur və uşağı onun əlindən alır, atın tərkinə alıb yoluna düzəlir. Yolda uşaq kişiyə deyir ki, mən Cinlər padşahının oğluyam. Sən məni atamın yanına apar. Mən atamın yeganə oğluyam, atam səni dünya malı ilə qəni edəcəkdir. Kişi atını Cinlər padşahının sarayına sürür. Padşahın sarayında padşahdan başqa nə qədər adam vardısa, hamısı meşəyə uşağı axtarmağa getmişdilər. Padşah oğlunu görüb çox sevinir, uşağı qucaqlayıb öpür. Yolda uşaq demişdi ki, atam sənə çoxlu mal-mülk təklif edəcəkdir. Ancaq sən öz malının ixtiyarının özünə qaytarılmasını ondan istəyərsən. Cinlər padşahı oğlunu sağ-salam görüb, üzünü kişiyə tutub deyir:

– Oğlumu quldurun əlindən sağ-salamat alıb gətirdiyin üçün məndən nə isdəyirsən de. Səni dünya malı ilə qəne edəcəyəm.

Uşağın yolda dediyi sözlər kişinin yadına düşür. Kişi fikirləşmədən deyir:

– Padşah sağ olsun, mən səndən nə mal-dövlət, nə də dünya malı istəyirəm, mən səndən öz mal-dövlətimin ixtiyarını özümə qaytarmağını istəyirəm.

Cinlər padşahı çox qəmlənib pərişan olur və üzünü ona tutub deyir:

– Sən məni çox çətin bir işə saldın, yəni var-dövlətinin ixtiyarının özünə qaytarılmasını istəyirsən. Bu çox çətin bir məsələdi. Ona görə çətindi ki, sənin bütün mal-dövlətini mən arvadımla kəbin kəsdirərkən, onun kəbin başlığına yazdırmışam. Ancaq nə etməli, sən mənim yeganə oğlumu quldurun əlindən xilas etmisən. Ona görə də sənin mal-dövlətinin ixtiyarını özünə qaytarıram və Sarıtəpə kəndində yaşayan Mehdiqulu xanın var-dövlətinin bir hissəsini və qoyun sürüsünün yarısını da sənin mal-dövlətinin yerinə yazdırıram. İndi isə get öz var-dövlətinə sahib ol.

Kişi razılıq edib yola çıxır, bir qədər getdikdən sonra hiss edir ki, arxada nə isə atılıb-düşür, səs eliyir. Kişi qayıdıb geriyə baxır ki, üç-dörd şəhərə gedib ucuz aldığı qoyun baş-ayaqlarıdı. Kişi atın tərkində ikən xurcunun içində olan baş-ayağı xurcundan çıxarır və qəlbi yerdə bir-bir dərəyə tullayıb deyir:

– Mənim qoyun sürülərimin sayı-hesabı yoxdur, sürülərimi yer-yurd tutmur, mən isə ucuz baş-ayaq almaq üçün neçə bazar və şəhər gəzib dolaşmışam.

Sonra atını minib birbaşa evinə sürür. Çatan kimi nökəri çağırır və deyir:

– Get sürüdən ən böyük qara diş³⁰ erkəklərdən birini gətir, kəs, ətini özünüz yeyin, baş-ayağını bişirin aparıb oğluma yedizdirin.

O gündən malının sahibi olan bu adam kənddə olan kasıblara köməklik etməyə başlayır. Malı-heyvanı, qoyun-quzusu olmayanlara mal-heyvan, qoyun-quzu paylayır. Hamı ilə yumuşaq rəftar edir, nökərlərə öz övladı kimi baxır.