Ayupova M. Yu

 
 
 
 
9 BOB. Ovoz buzilishlari 
 
Ovoz apparati va hiqildoqning ovoz hosil qilishi funksiyasi
Ovoz-bu un naychalarining elastik tebranishi natijasida hosil bo‘ladigan turli xil 
tovushlarning o‘ziga xos xususiyatlari majmuasidir. 
Otorinolaringologiya fanining rivojlanishi sababli, foniatriya degan yangi fan, mustaqil bo‘lib 
ajralib chiqdi. Foniatriya-ovoz apparati kasalliklarini vujudga kelishi va ularni davolash yo‘llarini 
o‘rganadi. Fonopediya-logopediya fanining bir bo‘limi. U maxsus pedagogik yo‘llar bilan ovozni 
to‘g‘rilash bilan shug‘ullanadi. 
Bu fanlarning barchasi-ovozni maxsus mashqlar bilan yo‘lga qo‘yib, to‘g‘rilashni bildiradi. 
Ma’lumki, ovoz hosil bo‘lishda: diafragma, o‘pka, bronxlar, traxeya, halqum, hiqildoq, burun 
bo‘shlig‘i va uning yuz, peshana suyaklari orasida joylashgan qo‘shimcha kovaklari ishtirok etadi. 
Hiqildoqda joylashgan ovoz boylamlari, muskullari bilan birga, ovoz hosil bo‘lishida til, lablar, 
og‘iz bo‘shlig‘i ham ishtirok etadi. 

---

Ovoz buzilishlarining kelib chiqish sabablari va mexanizmi 
Ovoz buzilishlari kelib chiqishiga ko‘ra markaziy va periferik qismlarga bo‘linadi, 
ularning har biri organik va funksional bo‘lishi mumkin. 
Ovoz buzilishlari mexanizmi hiqildoqda nerv-muskul apparatidagi hamda ovoz bo‘lmalarida 
paydo bo‘ladigan oddiy gipo yoki gipertonuslar va ular harakatidagi o‘zgarishlar xarakteriga bog‘liq. 
Organik ovoz buzilishlari
. Organik ovoz buzilishlari asosan ovoz apparatida anatomik 
o‘zgarishlar yoki surunkali shamollash natijasida paydo bo‘ladi. 
Periferik xarakterdagi organik ovoz buzilishlari asosida ovoz apparati kasalliklari: un 
paychalaridagi tugunchalar, bo‘g‘iz va un paychalarining papilamatozlari (o‘simtalar), bo‘g‘iz stenozi, 
jarohatlanishlar, kuyishlar yotadi. Bular periferik xarakterdagi organik ovoz buzilishlarini keltirib 
chiqaradi. Organik ovoz buzilishlariga, shuningdek, bo‘g‘iz raki yoki bo‘g‘iz tuberkulyozida bo‘g‘zini 
tibbiy yo‘l bilan olib tashlangan kishilarning ovozi ham kiradi. 
Surunkali laringit uchun hiqildoq muskullari tonusining pasayishi xosdir. L.A. 
Zaritskiyning (1984) ta’kidlashicha, bu kasallikda hiqildoq apparatining muskullari 
doimiy ravishda kuchli giperkinez holatida bo‘lib, ovoz boylamlari kuchli jipslashadi. 
Shuningdek, gipokenez ham uchrab, unda ovoz boylamlari bo‘shashgan, to‘liq 
jipslashmagan holatda bo‘ladi. Laringitda bemorlar hiqildoq-dagi noqulaylik, quruqlik, 
qirilish, namlikning yig‘ilib qolishi, bo‘yin va halqum qismida charchash, xirillash, uni 
kechga borib zo‘rayishi va ertalab butunlay yoki qisman yo‘qolishdan shikoyat 
qiladilar. 
Laringoskopiyada ovoz boylamlarida giperemiya va yopishqoq shilimshiq borligi aniqlanadi. 
Fonatsiyada ovoz boylamlari to‘liq jipslashmaydi, ovoz boylamlarining qalinlashganligini va 
tonusning yo‘qligi aniqlanadi. 
Surunkali laringit bilan og‘rigan bemorlarda ovoz diapazonining qisqarganligi, monoton 
intonatsiya, ovoz kuchi kamligi kuzatiladi. Ular hiqildoqdagi noxush sezgilardan shikoyat qiladilar. 
Laringitning og‘ir turlarida xirillash doimiy bo‘ladi, ba’zan afoniya vujudga keladi. Ovoz 
boylamlari shilliq bilan qoplangan bo‘ladi. Fonatsiyada ovoz boylamlari o‘rtasida ovalsimon tirqish 
kuzatiladi. 
Laringoskopiyada tebranish 
amplitudasining pasayganligi, 
fonatsiya davrining 
qisqarganligi kuzatiladi. 
Kasbiy traxeitlar nutqiy kasb egalarida, kuylashda ovoz boylam osti bosimining o‘zgarishi 
natijasida yuzaga keladi. Bemorlar asosan ovozning tez charchashi, traxeyadagi noqulaylik, namlik 
yoki quruqlik, yo‘taldan shikoyat qiladilar. Laringoskopiyada ovoz boylamlarida hech qanday 
o‘zgarishlar kuzatilmaydi, lekin traxeyaning shilliq qavatining ba’zi joylarida giperemiya kuzatiladi. 
Ba’zi hollarda halqum, hiqildoq va traxeyada kataral holatlar kuzatiladi. Nutqiy kasb egalarida 
traxeitlar boylam osti bo‘shlig‘ida suyuqlik yig‘ilishidan yuzaga keladi. Bunda bemorlar ma’lum 
tovushlarni talaffuz qila olmaydilar, ovoz toni yo‘qoladi.