Ayupova M. Yu

Akustik disgrafiyada
eshitish qobiliyatining tabaqalashmagani, tovushni analiz 
va sintez qilishning Etarli jarajada rivojlanmagni kuzatiladi. Bunda tovush va 
artikulyatsion jihatdan o’xshash harflar o‘rnini almashtirish, aralashtirish va ba’zi bir 
harflarni tushirib qoldirish, shuningdek tovushni noto’g’ri talaffuzda eshitishning 
yozuvda qayd qilinish hollari kuzatiladi.
Optik disgrafiya
kurish orqali tasavvur eshitishning mutsaщkam emasligi bilan 
bog’liqdir. Bunda kishi ma’lum harflarni anglamaydi, bu harflar talaffuzdagi tovushga 
mos kelmaydi. Harflar turli paytlarda har xil qabul qilinadi. Ko’rish qobiliyatining 
notekisligi oqibatida ular yozuvida aralash-quralash bo’ladi. Optik disgrafiyaning og’ir 
holatlarida so’zlarni yozish mumkin bo‘lmay qoladi. Qator hollarda, ayniqsa chapaqay 
kishilarda harflarni qiyshiq yozish kuzatiladi. Bunda so’z, harf, harf elementlari 
o’ngdan chapga qarab qiyshaygan bo’ladi. 
Motor disgrafiya.
Qo’lning yozuv paytida qiyin harakatga kelishi, motor 
obrazlaridagi aloqalarning, so’zlarning, so‘zlarning tovush va ko’rish obrazlari bilan 
birgalikdagi buzilishi unga xosdir.
Yozuv jarayonini psixik va psiholingvistik jihatdan o’rganish shundan dalolat 
beradiki, u turli darajadagi operatsiyalar: semantik, tilga oid, sensomotor operatsiyalarni 
o’z ichiga oladigan nutq faoliyatining murakkab shakli hisoblanadi. Shu munosabat 
bilan disgrafiyani analizatorlar darajalarining buzilgani asosida turlarga ajratish hozirgi 
paytgacha to’liq isbotlanmagan.
Disgrafiyaning M.E. Xvatsev tomonidan turlarga ajratilgani ham hozirgi kunda 
yozuvning buzilgani xaqida to’liq tasavvur hosil qilmayapti.
Disgrafiyaning shunday tasnivlari ko’proq asoslangan hisoblanadiki, uning 
asosida yozuv jarayonidagi muayyan operatsiyalarining shakllanmagani yotadi. (Bu 
tasnivlar A.I. Gertsennomidagi LDPI logopediya kafedrasining xodimlari tomonidan 
ishlab chiqilgan). Unga asosan disgrafiyaning quyidagi turlari ajratiladi: artikulyator – 
akustik disgrafiya, fonematik idrok (fonemalarning tabaqalanishi), buzilishi asosidagi 
disgrafiya til tahlili va sintez buzilishi asosidagi disgrafiya shuningdek grammatik, 
optik disgrafiyalar.