|
Ma’lumotlar turlari
Bu ma’lumotalar manbaida mavjud ma’lumotlar axamiyati va iste’molni prognozlash va analiz kilishda ularni roliga boglik xolda, ularning xammasi 3 ta turga bulinishi mumkin: asosiy, kushimcha va yordamchi. Asosiy ma’lumotlar manbalariga tadkikot ob’ektlarining bevosita tavsiflovchi ma’lumotlarni ya’ni axoli iste’molini uz ichiga oluvchi ma’lumotlar kiradi. Axoli iste’molini tavsiflovchi va analiz kilish uchun kullaniladigan asosiy ma’lumotlar manbai deb aloxida tovar va xizmatlarni axoli tomonidan iste’moli tugrisida oila byudjetlarini tanlov tadkikotlar materiallarini, xisoblash mumkin.
Ma’lumotlar bazasining asosiylariga shuningdek, engil sanoat buyumlari ozik-ovkat maxsulotlrini urtacha jon boshiga axolini iste’moli dinamikasi tugrisida ma’lumotlarni, uzok muddat foydalaniladigan tovarlar bilan axolini ta’minlanganligi dinamikasi tugrisidagi ma’lumotlar, axolini shaxsiy iste’mol fondi dinamikasi tugrisida va x.k. ma’lumotlari kiradi. Axoli iste’moli tugrisida asosiy ma’lumotlar manbai deb davlat, kooperativ va xususiy savdo chakana tarmok orkali axoliga tovarlarni realizatsiyasitugrisidagi ma’lumotlarni atash mumkin, tugrirok kilib aytganda ular iste’molni emas, axolini tulovga kodir, realizatsiya kilingan talabini tavsiflaydi. Lekin, uni xisobga olib, realizatsiya kilinadigan tovarlarning urtacha chakana narxlarini kayta xisoblashda iste’mol xajmi tugrisida malumotlar olish mumkin. Qo`shimcha ma’lumotlar manbai bulib, axoli iste’moliga ta’sir kiluvchi asosiy faktorlar xarakati tugrisida ma’lumotlar xisoblanadi. Bu guruxga kuyidagilar kiradi: axoli pul daromadlari statistikasi, chakana narxlar statistikasi, demografik statistika.
Yordamchi ma’lumotlar manbai – aloxida, konkret tovarlarga axolining talabi va iste’molini aniklovchi spetsifik faktorlari dinamikasi tugrisida ma’lumotlarni uz ichiga oladi. Ularga kuyidagilar kiradi: uy-joy statistikasi, pulli xizmat statistikasi, turmushni yaxshilashtirish (4) tugrisida ma’lumotlar televidenie tarmogini rivojlanishi va boshkalar. Bu ma’lumotlar manbalarining xammasi ma’lumotlar kengligini shakllantirish uchun asos bulib xizmat kiladi, ularning ostida maxsus analiz, va prognozlash uchun tayyorlangan tizimlashtirilgan va anik usul bilan ishlangan iste’mol tugrisida ma’lumot va uni shakllantiruvchi faktorlar yotadi. Ma’lumotlar kengligi (massivi) ma’lumotlar bazasidan aynan shu bilan fark kiladi, ya’ni tizimlashtirilgan va kayta ishlangan statistik ma’lumotlarga, iktisodiy-matematik modelga «kiritish» yoki boshka usul bilan iste’mol xisoblarini prognozlash va analiz kilish maksadida ishlatishga tayyor ma’lumotlar fark kiladi.
Ma’lumotlar uz ichiga masalan, iste’mol va uni shakllantiruvchi faktorlar tugrisida ma’lumotlarni olishi, mumkin, ular maxsus jadval matritsalar va xakozolar kurinishida bulishi mumkin, ma’lumotlar bazasi esa bularga ega emas.
Ma’lumotlar kengligi iste’mol turlari buyicha farklanishi mumkin (masalan, shaxar va kishlok axolisi iste’molining ma’lumotlar kengligi va x.k. lar), shuningdek, axoli iste’molini aniklovchi konkret faktorlar buyicha (masalan, axoli pul daromadlarini ma’lumotlar kengligi va xakozolar). Uzoq muddat saklanishga muljallangan ma’lumotlar kengliklari majmui, ma’lumotlar banki deyiladi. Ma’lumotlar banki axolini talabi va iste’moli tugrisida ma’lumotlarga ishlov beruvchi avtomtlashtirilgan tizimni yaratish uchun ishlatilishi mumkin. Axoli iste’moli va talabini prognoz kilish uchun turli xil axborotlar kullaniladi. Bu bilan boglik xolda ularni klassifikatsiya kilish masalasi yuzaga keladi. Bunday klassifikatsiya turli alomatlarga karab utkazilishi mumkin. Ulardan bittasi – axborot xarakteri. Bu alomatga asoslanib kuyidagi uch turdagi ma’lumotlarni ajratib kursatish mumkin. Bazisli, rejali, prognozli. Bazisli axborot- bu bazis davrida iste’mol tugrisida va uni shakillantiruvchi faktorlar tugrisida statistik ma’lumotlarni ichiga oluvchi axborot. Bazisli axborot utgan vaktdagi (yil, kvartal va x.) iste’mol va unga ta’sir kiluvchi faktorlar tugrisida kat’iy ma’lumotlarga asoslanadi.
Rejali axborot iste’molga ta’sir kiluvchi faktorlarning rejali mazmuni tugrisida ma’lumotlarni uz ichiga oladi. U axoli iste’moli va uning rivojlanishini aniklochi faktorlarni tavsiflovchi aloxida kursatkichlarni rejali proektirovkalarga asoslanadi. SHu narsaga e’tibor berish lozimki axolining talabi tugrisida rejali axborot bulishi mumkin, chunki talab bevosita direktiv rejalashtirilmaydi va talabning rejali kursatkichlari ishlab chikilmaydi. SHuning uchun tulovga kodir axoli talabiga nisbatan fakat prognozli axborot tugrisida gapirish mumkin. Prognozli axborot prognozlashtirilgan davrda talab va uni aniklovchi ayrim faktorlarning mazmuni tugrisida ma’lumotlarni uz ichiga oladi. «Prognozli axborot» iborasiga nisbatan faktorlar katoriga, asosan rivojlanish bevosita direktiv rejalashtirilmaydigan faktorlarni kiritish mumkin, masalan, demografik faktorlar, tabiiy- klimatik sharoitlar va xokazolar.
Do'stlaringiz bilan baham: |
