Talaba-yoshlar m a’naviy sifatlarini amalga oshirish
m etodikasi
Tavsifli
k o‘rsatkichlar
Tekshirish turlari.
B osh lan g‘ich darajalari
Tekshirish mazmuni
Pedagogika
tarixini
o ‘qitishda
talabalar
m a’naviy
sifatlarini
tarbiyalashning
rivojlanganlik darajasi, psixologik xususiyatlari
Tekshirish maqsadi
Talabalarning m a’naviy sifatlari rivojlanganlik
darajasining DTS va Kadrlar tayyorlash m illiy
modeli bilan qiyoslash
Tekshirish uslublarining
mazmuni
Nazorat topshiriqlari, savolnomalar, amaliy
ishlar, ish ob ’ektlari, mustaqil topshiriqlar.
Nazoratning qaytarilishi
Bir marotaba, o ‘quv yili o'rtasida
Talabalar soni
Kamida 20-25 ta
Nazorat turi
Laboratoriya sharoiti, auditoriya, tabiiy sharoit,
amaliy, seminar m ashg‘ulotida.
Pedagogika tarixi fanini o'rganishda asosan tarixiy m anbalar
o ‘rganildi,adabiyotlartahliletildi,trening, suhb atso^ovnom alaro^tkazish
m etodikasi yaratildi. Talabalarning aqliy va amaliy qobiliyatlarining
rivojlanganlik darajalari, hayotiy y o ‘llanm alari va m a’naviy fazilatlari,
bilim, ko ‘nikm a va m alakalari o 'z o 'tm ish tarixini anglashini aniqlash
m aqsadida savol-javob o ‘yinini tashkil etish lozim.
Talabalarni turli, hatto bizdan ju d a uzoq davrlarda, turli
m am lakatlarda yashab, ijod qilgan psixologiya, pedogogika, xususiy
uslubiyotlar rivojiga bebaho hissa q o ‘shgan buyuk olimlar faoliyati bilan
chuqur tanishtirish edi. U lar orasida ayniqsa, buyuk yurtdoshlarim iz
o ‘rta asrlar qom usiy olimlari: A bulxayr ibn Hammor, Abu N asr ibn
109
Iroq. Abu Nasr Forobiy, ibn Sino, Abu R ayhon Beruniy, A bu Sahl
Masihiy, Abu A bdulloh Iloqiy, A bu Ali ibn M iskavayx, A bu M ansur
as-Saolibiy, M axm ud Xamid ibn X idr al-X o‘jandiy, al-M uttatabib,
Abul Hakim al-Qosiy, al-Xorazmiy va boshqalar borligi, oliy ta ’lim
m uassasalarida ularning m a’naviy ta ’lim -tarbiyaga oid qarashlari bilan
talabalarni tanishtirish va ularni m a ’naviy sifatlarini tarbiyalash lozim.
Qadimgi yodgorliklar va allom alam ing ta ’lim -tarbiyaga oid qarashlarida
m a’naviy-axloqiy tarbiya m e|onlari ham ishlab chiqilganki, bu m ezonlar
talabalarda m a’naviy sifatlarni tarbiyalashda muhim aham iyatga ega. Bu
m a’naviy sifatlar: m aqsad sari intiluvchanlik, bilimga intilish, poklik,
adolat, haqiqatgo‘ylik, donolik, saxiylik va m uruvvatlilik, bolalar va
keksalarga g ’am xo'rlik, jiddiylik, jasurlik va boshqalardir. Talabalarga
kirishuvchanlik, ham korlik va o ‘zaro yordam ga intilish kabi m a ’naviy
sifatlarning aham iyatini ham yetkazishdir.
M a’lumki, «Pedagogika tarixi» kursi 4-sem estrda o ‘qitiladi. Fan
bo'yicha dasturning «tushuntirish xati»da aytilishicha, pedagogika
tarixini fan sifatida o ‘rganish pedagogik fikrlash doirasini kengaytiradi,
o ‘tm ish pedagogik tajribasiga to ‘g‘ri munosabatni shakllantirishga
k o ‘maklashadi... alohida m utafakkirlar va pedagoglarning tarbiyaga
oid qarashlarini yoritishda pedagogik nazariyasining rivojlanishiga
ko ‘maklashgan yangilikni maksimal aniqlik bilan ajratish zarur: « o ‘quv
rejasi»da k o 'zd a tutilgan soatlar m iqdori «Pedagogika tarixi» kursi fanini
izchil bayon qilish va ayniqsa m a’naviy tushunchalam i anglab olish uchun
yetarli emas. Shuning uchun ayrim m avzularga qo'llanm a m uam m osi
bilan bog‘liq qo ‘shim chalar kiritdik ayrim m avzular esa o'qituvchi
ixtiyoriga k o ‘ra talabalarga mustaqil ta ’lim uchun tavsiya etildi»61.
Bu ancha m uhim tavsiya. «Pedagogika tarixi»ni o ‘qitishda
talabalarni buyuk yurtdoshlarim iz ham da 0 ‘rta va Yaqin Sharq
mutafakkirlarining pedagogik fikr va g'oyalari bilan tanishtirishda
foydalanish zarurligini ta ’kidlashim izga asos bo‘ladi. Aynan ular o ‘rta
asrdayoq pedagogika nazariyasining ilgarilashi uchun turtki bo'lgan
yangilikni topa olganlar. M utafakkirlarning asrlar osha o‘tib kelgan fikr
va g'oyalari bizning zam onam izda ham ahamiyatlidir.
O 'qituvchi talabalarni nafaqat ulug‘ allom alar m erosi bilan
tanishtirishi, balki bu m erosga qiziqish uyg'ota bilishi, ularning hayoti va
ilmiv faoliyati. p edagogik fikr va qarashlari haqida yangi, yanada to ‘liq
61 Pedagogikatarixi. Dastur. -Т.: TPDU, 2006. -B .26.
110
bilimlarni m ustaqil ravishda egallashga intilishini tarbiyalashi, ulardan
ta’lim m uassasalarida faoliyat k o ‘rsatishda foydalanishiga rag'bat
uyg‘otishi lozim.
Shu o 'rinda 0 ‘zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.K arim ovning
xalqimizning m a'naviy-axloqiy qadriyatlarini tiklash, buyuk ajdodlarim iz
merosini xalq boyligiga aylantirish eng m uhim vazifalardan ekani
haqidagi so ‘zlari nihoyatda o'rinli.
D astur va darsliklar tahlili davom ida, ishonch hosil qildikki.
M a’m un akadem iyasi allom alarining pedagogik fikr va g ‘ovalar:
ularda keng o ‘rin olmagan. Bu fikr va g ‘oyalam ing hayotda alohida
o 'rin tutganligiga ham urg'u berib borish lozim. Buni esa o ‘zi shu fikr
va g ‘oyalarni yaxshi bilgan, tushungan va shunga amal qila oladigan
m utaxassisgina bajarishi mumkin.
Turli davrlarda, turli ijtim oiy-iqtisodiy o'zgarishlar sharoitida
yashab, ijod qilgan m a’rifatparvar olim larning qarashlari, fikrlari, eng
m uhim pedagogik m uam m olar talqinidagi o ‘xshashlikni qanday izohlash
m um kin?
B izningcha, bu ikki asosiy holat bilan tavsiflanadi:
1. Turli davr, turli avlodga m ansub b o ‘lgan buyuk olim lar qadimgi
G retsiya (Sparta, Afina), Rim, Yaqin v a 0 ‘rta Sharq m am lakatlarida
pedagogik fikrlarningrivojlanish tarixini, albatta, kuzatib borganlar, Sharq
m adaniyatining G ‘arbiy Yevropa m adaniyatiga ta ’sirini ta ’kidlaganlar.
U lar o ‘z o'tm ishdoshlarining yoshlar m a ’naviy tarbiyasiga oid
m erosida eng qim matli fikr va g ‘oyalarni aniqlashgan, tahlil qilishgan,
baholashgan, saralab olishgan, ular bilan qurollanib, ularga tayanib.
pedagogik fikrlarning keyingi rivojiga k o ‘maklashgan.
2. Agar keyingi avlod olimlari m a’naviy tarbiya haqidagi asosiy
fikr va g ‘ovalarni oldingilarini rivojlantirib talqin qilishsa, bu talqinlar
turli olimlar ongida turli davr, turli sharoitlarda yuzaga kelib, umumiy
konsepsiyalarda vaqt sinovidan o 'tg an va o ‘z qimmatini ishonarli tarzda
tasdiqlagan.
A gar
ular
talabalarni
m a’naviy
tarbiya
m ezonlari
bilan
tanishtirishdagi katta im koniyatlarni o ‘zida qamray olsa, bir necha
guruhlarda q o ‘shib o ‘tiladigan m a’ruzadan farqli o ‘laroq, ular kichik
akademik guruhlarda olib borilsa, bunda har bir talaba shaxsini
o ‘rganayotgan m aterialga alohida qiziqtirish, maxsus m ustaqil ishga
111
I ay' bat uvg'otish imkoniyati ta ’minlanadi.
Kslntma!
Talabaiar tomonidan o'rganilgan barcha materialni saralab
va umumlashtirib, tegishli xulosalarga kelgan o'qituvchi
yana bir bor uning kasbiy va shaxsiy-ma’naviy sifatlarini
tarbiyalashdagi ahamiyatiga to'xtaladi. Pedagogika oliy ta’lim
muassasalarida o‘quv jarayonida ta’limning shakllari ham
haqli ravishda alohida o‘rin tuta boshladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |