Axborot va uni boshqarish

Axborot va uni boshqarish.
Axborot deganda inson uchun ochiq, tushunarli va tahlil qilish, tushunish, dekodlashni talab qiluvchi belgilar shakliga ega bo'lgan atrofdagi dunyo haqidagi ma'lumotlar tushuniladi. Boshqaruv faoliyatida axborot - bu boshqaruv va boshqariladigan quyi tizimlarning holati, shuningdek, atrof-muhit haqidagi ma'lumotlar to'plami.
Axborotning eng muhim xususiyati uni qayta-qayta ishlatish imkoniyatidir. Biroq, bu xususiyat ko'pincha ma'lum psixologik stereotiplarni keltirib chiqaradi. Qayta-qayta takrorlanadigan haqiqatlar, sabablar, oqibatlar, qarorlar, standartlar ko'pincha yangi sharoitlarda axborotni tanqidiy idrok etishdan, undagi yangi hodisalarni ko'rish qobiliyatidan, ob'ektiv dunyoning yangi xususiyatlari, xususiyatlari, hodisalari va qonuniyatlarini aks ettirishdan uzoqlashadi. Barcha tushunchalar, shu jumladan iqtisodiyot va menejment tomonidan qo'llaniladigan tushunchalar o'zgarishsiz qolmaydi, balki doimo takomillashtiriladi, yangi ma'no, yangi mazmun bilan to'yintiriladi.
Axborot boshqaruvning barcha darajadagi menejerlari va mutaxassislari uchun asosiy ish predmeti hisoblanadi, ammo boshqaruv faoliyatining yakuniy natijasi ijtimoiy-iqtisodiy tizimning samaradorligi bilan baholanadi. Turli darajadagi menejerlar, ularning turli xil vakolatlari va faoliyat sohalari ma'lumotlarni to'plash, saqlash, qayta ishlash va ulardan foydalanish usullaridagi farqlarni anglatadi. Shu bilan birga, har qanday rahbar, har qanday rahbar ­axborotni qayta ishlashning ham analitik, ham sintetik usullarini egallashi prinsipial ahamiyatga ega. Dastlab, har qanday ma'lumot parchalanishga, ya'ni alohida komponentlarga, bo'laklarga, epizodlarga analitik bo'linishga duchor bo'ladi. Keyin bu mozaikadan bilimning yangi strukturasi, axborot strukturasining ma'lum bir modeli yaratiladi, unga har bir kishi nafaqat o'zining, individual tajribasi va bilimini, balki o'zining analitikasini - sintetik qobiliyatlarni va pirovardida sezgini ham kiritadi.
Boshqaruv uchun foydalaniladigan ma'lumotlar puxta tayyorgarlikni talab qiladi. Avvalo, undan axborot shovqini - boshqaruv jarayonlari bilan bevosita bog'liq bo'lmagan axborotni yo'q qilish kerak . ­Biroq, bo'lishi mumkin emas
mutlaq retseptlar. Ijodkorlik darajasi yuqori bo'lgan menejerlar ­tashkillashtirilmagan "shovqinli" ma'lumotlardan yangi boshlanuvchilarga qaraganda ancha foydali ma'lumotlarni ajratib olishlari mumkin, tajribasiz menejerlar qayta ishlangan va keng qamrovli ma'lumotlardan ajratib olishlari mumkin. Shuni esda tutish kerakki, ma'lumotlarga ehtiyotkorlik bilan munosabatda bo'lganda, axborot ­shovqini bilan bir qatorda, yangi paydo bo'lgan savdo bozorlari, bozor tebranishlari, o'ziga xos ilmiy, texnik yoki iqtisodiy va tashkiliy yangiliklar to'g'risidagi ma'lumotlar yo'q qilinishi, yo'q qilinishi mumkin. Shuning uchun boshqaruv qarorlarini qabul qilish va amalga oshirish uchun ma'lumotlarni tayyorlash evristik va rasmiylashtirilgan protseduralarni o'z ichiga olishi kerak. Axborotni siqish (siqishni) ko'p maqsadli, ayniqsa strategik ahamiyatga ega bo'lgan ma'lumotlarni qayta ishlash imkonini beruvchi aniq, oqilona tamoyillar asosida amalga oshirilishi kerak.
uchun muhim xulosalar olish maqsadida katta hajmdagi axborotni tahlil qiluvchi maxsus ekspertlar guruhlarini tashkil etish tajribasi katta ahamiyatga ega .­
Boshqaruv amaliyotida qo'llaniladigan turli xil ma'lumotlar ­tasniflash yondashuvlarini ishlab chiqishni talab qiladi. Axborotni tasniflash turli maqsadlarga ega:
1) boshqaruvga tizimli va kompleks yondashuvni ishlab chiqish;
2) boshqaruv texnologiyasini takomillashtirish;
3) menejerlarning kasbiy bilimlari tizimini takomillashtirish ­;
4) boshqaruv samaradorligini oshirish yo'llarini izlash. Boshqaruv uchun foydalaniladigan ma'lumotlar turli mezonlarga ko'ra tasniflanishi mumkin. Ko'pincha quyidagi tasniflash xususiyatlari qo'llaniladi :­
1) boshqaruvning turli jihatlari bo'yicha (paydo bo'layotgan ­vazifalarning tabiati);
2) inson idrokining tabiatiga ko'ra;
3) taqdim etish shakliga ko'ra;
4) yuzaga kelgan manbalar bo'yicha;
5) foydalanish vaqti bo'yicha;
6) xo‘jalik yurituvchi subyektga nisbatan;
7) iloji bo'lsa foydalanish.
Rivojlanayotgan vazifalarning xarakteriga va boshqaruvning tegishli ­tomoniga qarab, axborot quyidagilarga bo'linadi: tashkiliy-iqtisodiy , boshqaruvning tegishli, texnik va texnologik ­, ijtimoiy-psixologik, mafkuraviy va tarbiyaviy. Ushbu vazifalardan birini hal qilishda menejer malakali va to'liq ma'lumotga ega bo'lishi kerak. Aks holda, boshqaruv samaradorligi keskin pasayishi yoki salbiy bo'lishi mumkin.
Inson idrokining tabiatiga ko'ra, axborotning turli organoleptik shakllarini ajratish mumkin: vizual (vizual), audio axborot (tovush), taktil, hid bilish, shuningdek, ­birlashtirilgan shakllar, masalan, audiovizual. Audiovizual axborot eng katta ahamiyatga ega, chunki vizual analizator tizimi atrofdagi dunyo haqida 94-96% ma'lumot beradi. ­Biroq, eng samarali ma'lumotni birgalikda taqdim etishdir ­, chunki u diqqat, xotira va intellektni ancha faollashtiradi. Axborot tartibsiz va adekvat bo'lmaganda, tananing hissiy va intellektual haddan tashqari yuklanishi mumkinligini doimo yodda tutish kerak, bu boshqaruv samaradorligini keskin pasaytiradi va noto'g'ri va hatto halokatli oqibatlarga olib kelishi mumkin.
, ma'lum darajada mavhum shaklga ega bo'lgan va analog, majoziy ma'lumotga ega bo'lgan belgi ma'lumotlari ajralib turadi . ­Signal ma'lumotlari raqamli, alifbo va kodlangan shakllarda ifodalanadi.
Harf (matnli) ma'lumotlar odatda boshqariladigan tizimning ma'lum bir ­holatini va boshqaruv tizimining imkoniyatlarini tavsiflaydi, garchi davlat diagnostikasining murakkab holatlarida raqamli yoki kodlangan ma'lumotlardan foydalanish mumkin. Bu ancha oson, chunki u kamroq axborot kanallarini yuklaydi.
Raqamli ma'lumotlar, kodlangan ma'lumotlar kabi, ­boshqariladigan tizimning turli holatlarini va uning boshqaruv harakatlariga javobini ifodalashi mumkin. Biroq bunday axborotlardan samarali foydalanish muayyan kasbiy bilim, ko‘nikma va malakalarni, ma’lum kasbiy madaniyatni, psixologik stereotiplarni shakllantirishni taqozo etadi. Shu bilan birga, matematik madaniyat, mavhum fikrlash va mavhum mantiqning roli sezilarli darajada oshadi.
Manbalar bo'yicha boshqaruvda foydalaniladigan ma'lumotlarni tashqi va ichki ma'lumotlarga bo'lish mumkin. Tashqi ma'lumotlar ­ham yaqin atrof-muhit tizimiga (firmasiga), ham tashqi muhitning uzoqroq sohalariga ta'sirini aks ettirishi mumkin. Shunday qilib, bu ma'lumotlar kompaniyaning o'zi boshqara olmaydigan sohalarga tegishli - iqtisodiy tsikllar, siyosiy sharoitlar, bozor sharoitlari, ob-havo, iqlim va boshqalar.
Ichki ma'lumotlar boshqaruv va boshqariladigan tizimlarning holatini tavsiflaydi, masalan, boshqaruv tizimining holati, uning xodimlari, boshqariladigan tizimning moddiy va moliyaviy resurslari ­, mavjud texnologiya.
Axborot oqimlarida foydalanish vaqtiga ko'ra doimiy va o'zgaruvchan axborotni farqlash mumkin. Doimiy ma'lumotlar ­nisbatan barqaror, masalan, me'yorlar, qoidalar, standartlar, xodimlar soni va tarkibi . O'zgaruvchan ma'lumotlar ­yangi holatlar, yangi imkoniyatlar va cheklovlarning paydo bo'lishi bilan bog'liq. O'zgaruvchan ma'lumotlarga misol sifatida daromadlar miqdori, mijozlar soni.
kirish va ­chiqishga bo'linadi . Kirish ma'lumotlari berilgan tizimga kiradigan energiya, materiya, axborot oqimlarini tavsiflaydi. Chiqarish ma'lumotlari tizim faoliyati mahsulotini tavsiflaydi (masalan, tovar va xizmatlar hajmi va assortimenti).
Foydalanish imkoniyatiga ko'ra ma'lumotlar ajratiladi: foydali , shovqin, ortiqcha, yolg'on, yolg'on. Shovqin - bu axborotni to'g'ri idrok etishga xalaqit beradigan aloqa kanaliga begona shovqin. Ushbu shovqinlar o'z-o'zidan, tartibsiz yoki maqsadli bo'lishi mumkin ­. Boshqaruv uchun haqiqatan ham foydali bo'lgan ma'lumotlarga qo'shimcha ravishda, ortiqcha ma'lumotni qabul qilish mumkin, ular aslida ishonchli, ammo yangi hech narsa olib kelmaydi, allaqachon olingan ma'lumotlarni keraksiz ravishda batafsil bayon qiladi. Bunday ma'lumotlar faqat aloqa kanallarini yopib qo'yadi; resurslarni foydali ma'lumotlarni tahlil qilishdan chalg'itadi. Noto'g'ri ma'lumotlar ongli xarakterga ega bo'lib, bu uning yolg'on ma'lumotlardan tubdan farq qiladi.Ko'pincha ­zaif signallar (miqdoriy qiymati ­ko'pchilik boshqa kirish signallarining qiymatidan kichik bo'lgan signallar) ichki va tashqi omillarning mumkin bo'lgan o'zgarishlari haqida, agar ular bunday bo'lmasa. rozi bo'lsalar, noto'g'ri ma'lumot sifatida qabul qilinadi. odatdagi jarayon bilan. Zaif signallar nazariyasi menejmentda va ­ayniqsa strategik boshqaruvda alohida rol o'ynaydi. Har qanday signal ikki tomondan ko'rib chiqilishi kerak: birinchidan, ­xavf signali, ikkinchidan, yangi imkoniyatlar signali sifatida. Signal kichik bo'lsa, firma xavfning oldini olish yoki bartaraf etish yoki yangi imkoniyatlardan samarali foydalanish uchun zarur choralarni ko'rish uchun ko'proq imkoniyatga ega bo'ladi. Signal etarlicha kattalashganda, firma na xavfni bartaraf eta oladi, na yangi imkoniyatdan foydalana olmaydi.
Boshqarish tizimlarida qo'llaniladigan ma'lumotlar ­ma'lum talablarga javob berishi kerak. Bu talablarga quyidagilar kiradi:
- axborotning zaruriy va yetarli miqdori va sifati, ­bunda sifat tomoni ustunlik qiladi;
- axborotning ishonchliligi va aniqligi. Ishonchsiz va noto'g'ri ma'lumotlardan foydalanish mutlaqo qabul qilinishi mumkin emas . ­Agar ma'lumotlar etarli bo'lmasa yoki taxminiy bo'lsa, halokatli oqibatlarga olib keladigan qaror qabul qilinishi mumkin. Qarama-qarshilik shundaki, mutlaqo ishonchli va aniq ma'lumotlar mavjud emas va unga yaqinlashadigan ma'lumotlar boshqaruv qarorlarini qabul qilish uchun juda kam foyda keltiradi - u tezda eskiradi. Axborotning ishonchsizligi nafaqat uni olish manbalari, uni qayta ishlashning noto'g'ri yoki samarasiz usuli bilan, balki uni o'zgartirish maqsadlari, uni qo'llash talqini bilan ham belgilanadi;
- axborotni o'z vaqtida olish. Boshqaruv uchun zarur bo'lgan ma'lumotlar yangilangan bo'lishi kerak. ­Axborotni ertaroq taqdim etish talabi ko'pincha katta moddiy va moliyaviy xarajatlar bilan bog'liq bo'lishi mumkin ( ­kompyuterni qayta ishlash tezligi va aloqa kanalining o'tkazish qobiliyati ortishi _: axborot massivlarini ekspert qayta ishlash va h.k.) Boshqa tomondan, kech ma'lumotlar ham ­amaliy qiziqish bildirmaydi . ;
- ma'lumotlarning to'liqligi. Menejer barcha muammolarni samarali hal qilishni ta'minlash uchun o'z ixtiyorida etarli ma'lumotga ega bo'lishi kerak . ­Qisqartirilgan (kesilgan) ma'lumotlar boshqaruv samaradorligini keskin kamaytirishi yoki hatto boshqaruvdagi xatolarga olib kelishi mumkin. Shu bilan birga, ma'lumotlarning to'liqligi talabi uning ortiqchaligi bilan chegaralanishi mumkin. Axborotning to'liqligi ham, uning to'liq emasligi ham ob'ektiv mezon va cheklovlarga ega emas, ularni axborotning afzalliklari yoki kamchiliklari bilan bog'lash mumkin emas. Bu ob'ektiv qarama-qarshilik bo'lib, u har bir rahbarning ijodiy faoliyati jarayonida hal etiladi;
-qulaylik. Qaror qabul qilish uchun ma'lum, aniq ma'lumotlar kerak, qolganlari axborot shovqinini hosil qiladi. Shovqindan foydali ma'lumotlarni ajratib olish murakkab tahliliy ­ish bo'lib, katta mablag' talab qiladi.
-axborotning texnologik xarakteristikalari, bunda ­uni joylashtirish zichligi, turli sharoitlarda saqlash imkoniyati, qayta ishlash, qidirish, chop etish, taqdim etish tezligi, xizmat ko‘rsatish shakllari va boshqalar kiradi. Bu yerda tizimlarning texnik va texnologik mukammalligi, terminologiyaning unifikatsiyasi, hujjatlarni tuzish va ularni taqdim etish tartibi juda muhim. Axborot boshqaruv darajalari va bo'g'inlari, shuningdek, normativ-ma'lumotnoma, hisob-tahlil va boshqa sohalar bo'yicha bo'linishi kerak. Muhim xususiyat - bu axborotning shovqin immuniteti - faol va passiv shovqinlarga bardosh berish qobiliyati. Yuqori shovqin immuniteti barqaror nazoratni, uning zaruriy maxfiyligini (tijorat va davlat sirlarini saqlash) ta'minlaydi. Boshqaruv tizimlarida ma'lumotlarning narxi doimiy ravishda oshib bormoqda, bu bizni ­uni olish va foydalanish samaradorligini doimiy ravishda oshirishga intilishimizga majbur qiladi.