IOT DA KAM KUCHLI TARMOQLARINI BOSHQARISH
PROTOKOLLARI
Otamuratov H.
TATU Urganch filiali
Annotatsiya
. Bu maqolada IoT da past quvvatli tarmoqlarni boshqarish
pratokollorini mashtablashtirish, xatolarga bardoshlilik, energiya tejamkorligi va
xavfsizlik xususiyatlari bo‘yicha bir-biri bilan taqqoslangan. Narsalar internetining
salbiy va ijobiy tomonlari ham yoritib o‘tilgan. Bular to‘grisidaa tushunchlar
keltirilgan. Qurilmalarni masofadan boshqarish protokollari LWM2M, CoMI,
NETCONF light va 6LowPAN-SNMP to‘g‘risida ham ma’lumotlar keltirilgan.
Kalit so‘zlar
: RFID teglar, sensor, actuator, monitoring, logistika, ICS
tizimi, SCADA tizimi, CPS tizimi, CPSS tizimi, LWM2M protokoli, CoMI
protokoli, NETCONF light protokoli, 6LowPAN-SNMP protokoli.
Internet insoniyat tsivilizatsiyasining haqiqiy yutug‘iga aylandi. Uning
yordami bilan iqtisodiyot va ijtimoiy hayotda ko‘plab yangi yo‘nalishlar paydo
bo‘ldi. Ulardan biri narsalarning Internetidir. So‘zlardan anglash mumkinki, o‘zaro
ta’sirning asosiy ob’ekti tarmoqqa kirish huquqiga ega bo‘lgan narsalardir. Bu
ko‘p odamlar uchun juda qiyin. Ammo buni "narsalar tarmog‘i" deb tushunish
kerak. Agar biz "narsalar interneti" haqida ko‘p gapiradigan bo‘lsak, demak bu
raqamli va analog olamlarning kombinatsiyasi mavjud bo‘lgan makon
tushunchasini anglatadi. Narsalar interneti nima ekanligini va kelajakda qanday
qulayliklar yaratishi mumkinligini allaqachon ko‘rib chiqdik. Ayni paytda u ikkita
texnologiyagadan iborat.
Ob’ektni tanib olishning radiochastota usuli, bunda radio signallardan
foydalangan holda mavjud ma’lumotlar yoziladi va o‘qiladi. Ular transponderlarda
saqlanadi. Ushbu texnologiya ba’zi bir ob’ektlarning harakatini kuzatish uchun
International scientific conference "INFORMATION TECHNOLOGIES, NETWORKS AND
TELECOMMUNICATIONS" ITN&T-2022 Urgench, 2022y April 29-30
412
juda mos keladi va u o‘z miqdordagi ma’lumotni olishda ham juda zo‘r ishlaydi.
Bunday holda, misol keltirish mumkin: muzlatgichda oziq-ovqat bor.
Mahsulotlarda maxsus RFID teglari mavjud. Ularning amal qilish muddati tugashi
bilan biz bu haqda xabar olamiz. Agar muzlatgichda oziq-ovqat etishmayotgan
bo‘lsa, bu haqda odamga xabarnoma berishingiz mumkin.[2]
Simsiz sensor tarmoqlari. Bunday holda, biz radio signal yordamida
birlashtiriladigan ko‘p sonli sensorlar va aktuatorlarning mavjudligini nazarda
tutamiz. Bunday holda qamrov doirasi bir necha metrdan bir necha kilometrgacha
bo‘lishi mumkin. Va bularning barchasi tizim elementlari orasidagi xabarlarni
uzatish orqali amalga oshiriladi. Ushbu qarash allaqachon monitoring, logistika,
menejment va boshqalar bilan bog‘liq bir qator amaliy vazifalarni hal qilishda
amalga oshirilgan.
Hamma narsaning salbiy va ijobiy tamonlari bor. Shuning uchun, Internet
narsalar texnologiyasi keltiradigan ijobiy narsalarga to‘xtalamiz. Shunday qilib,
uni amalga oshirish quyidagilarga olib kelishi mumkin:
•
Ob’ektlar doimo odamni qo‘llab-quvvatlaydi;
•
davom etayotgan jarayonlarning shaffofligi va natijalarga asosiy e’tibor
ta’minlanadi;
•
diqqatning kontsentratsiyasi ishlashga emas, balki kerakli narsalarga bog‘liq.
Boshqaruv kichik qurilma yordamida amalga oshiriladi, uning rolini hatto
smartfon ham bajarishi mumkin.
Ammo shu bilan birga, va shuni unutmaslik kerakki, mumkin bo‘lgan
xatarlar ham paydo bo‘lishi mumkin. Shunday qilib, narsalar Internetining
rivojlanishi bilan, axborot xavfsizligiga jiddiy kirishish kerak bo‘ladi. Bundan
tashqari, bunday jarayonlar dangasalikka moyil bo‘lganlar uchun salbiy oqibatlarga
olib kelishi mumkinligini yodda tutish kerak (bunday odamlar sonining ko‘payishi
ehtimoli ham yuqori deb hisoblanadi). Shuning uchun, yomon tomonlarni
minimallashtirish va shu bilan birga yaxshilikni ko‘paytirish uchun texnologiyalar
turli omillarni hisobga olgan holda amalga oshirilishi kerak.
Uzoq muddatli istiqbolda biz ma’lumotlar bilan ishlashning an’anaviy
texnologiyalaridan va sanoat nazorati tizimlaridan (ICS) hamda nazoratni
boshqarish va ma’lumotlarni yig‘ish tizimlaridan (SCADA) iborat yagona
butunlikni paydo bo‘lishini kutishimiz mumkin. Ehtimol, oxir-oqibat bu kiber-
jismoniy tizimlar yoki hatto ijtimoiy kiber-jismoniy tizimlar bo‘lishi mumkin.
Kiber-fizik-tizim (Kiber-fizik-tizim) - bu turli xil tabiiy ob’ektlar, sun’iy
quyi tizimlar va boshqaruvchilardan iborat bo‘lib, bunday mavjudotni bir butun
sifatida namoyish etishga imkon beradi. CPS hisoblash va jismoniy resurslar
o‘rtasida yaqin aloqa va muvofiqlashtirishni ta’minlaydi. CPS doirasi
robototexnika, transport, energetika, sanoat jarayonlarini boshqarish va yirik
infratuzilmalarni qamrab oladi. Ijtimoiy kiber-fizik tizimlar Kiber-jismoniy-
ijtimoiy tizimlar (CPSS) jismoniy, kibernetik va ijtimoiy olamlarni birlashtiradi,
real vaqt rejimida ularning o‘zaro ta’sirini ta’minlaydi.
IT va OTni birlashtirish jarayoni nihoyatda murakkab bo‘lib, u turli
darajalarda, birinchi navbatda Xalqaro Avtomatlashtirish Jamiyati (ISA) va Sanoat
International scientific conference "INFORMATION TECHNOLOGIES, NETWORKS AND
TELECOMMUNICATIONS" ITN&T-2022 Urgench, 2022y April 29-30
413
Internet Konsortsiumi (IIC) ning ikkita eng yirik standartlar qo‘mitalari o‘rtasidagi
muhokama qilinadi.
Marketing darajasida, ommaviy axborot vositalarida IT/OT yaqinlashuviga
yo‘naltirilgan echimlarga murojaat qilish uchun ko‘pincha sanoat Internet yoki
narsalarning sanoat interneti (IIoT) ishlatiladi. Ushbu usul ko‘pincha IoT
hodisasiga haddan tashqari yuqori munosabatni va IoT tamoyillarini sohaga
o‘tkazishga soddalashgan munosabatini aks ettiradi.
IIoT-da yanada ko‘proq muammolar bo‘ladi, chunki sanoat mashinalari
tomonidan ishlab chiqarilgan ma’lumotlar miqdori uy mashinalariga qaraganda
ko‘proq va xavfsizlik masalalari juda muhimdir. IPv6 (Internet Protocol 6-
versiyasi) yordamida barcha mumkin bo‘lgan qurilmalarga manzil berish IT / OT
konvergentsiyasi muammolarini hal qilish uchun etarli emas.[3]
IOT past quvvatli tarmoqlari uchun boshqarish protokollari bu, SDN-ga
asoslangan frameworklar, Bulutga asoslangan frameworklar, Semantik asosli
kadrlar ishlari va mashinani o‘rganishga asoslangan frameworklar sanaladi. IOT
past quvvatli tarmoqlari uchun tarmoqni boshqarish protokollari tarmoq ishini
yaxshilash uchun kichik resurslardan foydalangan holda aniq ish samaradorligini
oshirish va optimallashtirish maqsadida ishlab chiqilgan. IOT past quvvatli
tarmoqlari uchun tarmoqni boshqarish protokollari turli xil adbiyotlarda turlicha.
Qurilmalarni masofadan boshqarish protokollarga quyidagilar kiradi: LWM2M,
CoMI, NETCONF light va 6LowPAN-SNMP.
LWM2M - IoT kam quvvatli qurilmalarini boshqarish uchun ishlab
chiqilgan mijoz-server protokoli. Ushbu protokol Open Mobile Alliance (OMA)
tomonidan va IETF xavfsizlik standartlari protokoliga asoslanib ishlab chiqilgan.
U bir nechta. Ulanish monitoringi, resurslarni kuzatish, proshivka yangilash kabi
xususiyatlarga ega. In Fig. 4, LWM2M ning yuqori darajadagi arxitekturasiga ega.
IoT kam quvvatli tarmoqlarni boshqarish protokollarini taqqoslash.
Tarmoqni boshqarish protokoli
Mas
sh
ta
b
las
h
ti
ri
sh
X
at
o
lar
g
a
b
ard
o
sh
li
k
E
n
erg
iy
a
te
jam
k
o
rl
ig
i
X
av
fs
iz
li
k
6LowPAN-SNMP (Choi et al., 2009
-
+
+
+
NETCONF light (Schoenwaelder et al.,
2012)
-
+
+
+
LWM2M (Rao et al., 2015)
-
+
+
+
CoMI (Veillette et al., 2020)
-
+
+
+
LWM2M-server tarmoq menejerida qurilmasida joylashsa, LWM2M mijozi
odatda boshqariladigan qurilmalarda joylashgan bo‘ladi. IOT qurilmasi resurslari
International scientific conference "INFORMATION TECHNOLOGIES, NETWORKS AND
TELECOMMUNICATIONS" ITN&T-2022 Urgench, 2022y April 29-30
414
ob’ektlarga ajratilgan (IOT qurilmalarining joylashuvi haqida ma’lumot beruvchi
barcha resurslarni o‘z ichiga olgan joylashuv ob’ekti).[1]
Do'stlaringiz bilan baham: |