|
2
1
TATU UF magistrant
2
TATU UF dotsent
Annotatsiya
: Tezisda IoT haqida tushuncha va IoT qurilmalarining tarkibi, ya’ni
sensor, DAQ, mikrokontrollerlar haqida qisqacha ma’lumotlar, ularning o‘zaro
aloqalari yoritib o‘tilgan. Bog‘lanish vositalari sifatida Lora, WiFi, LiFi, Zigbee,
Bluetooth simsiz tarmoqlarining imkoniyatlari, ishlash chastotasi hamda ma’lumot
uzatish diapozonilari haqida ma’lumotlar taqdim etilgan.
Kalit so‘zlar
: Internet of things(IoT), identifikatsiya, kommunikatsiya, sensor,
DAQ, mikrokontrollerlar, Lora, WiFi, LiFi, Zigbee, Bluetooth.
Kirish
Hozirgi kunda barcha qurilmalarni internetga ulash va uni boshqarish istagi
ortib bormoqda. Bu nafaqat ma’lumotlarni qayta ishlash va saqlash uchun
serverlarga yuborish, balki internet orqali fizik qurilmalarni to‘liq nazorat qilish
uchun ham kerak. Insonlar o‘zlarining kundalik hayotda foydalanadigan deyarli
barcha texnik qurilmalarini, masalan, kir yuvish mashinasi, chiroq, televizor, isitish
pechlari kabilarni o‘z smartfonlari orqali boshqarishni istashadi. Bu qurilmalar
IoTga asoslangan.[1]
International scientific conference "INFORMATION TECHNOLOGIES, NETWORKS AND
TELECOMMUNICATIONS" ITN&T-2022 Urgench, 2022y April 29-30
406
IoT (Internet of things) foydalanuvchilar hayotining sifatini yaxshilashda
katta rol o‘ynaydi, ya’ni ish unumdorligini oshiradi, qurilmalarimizni boshqarishda
kam vaqt va kam energiya sarflash imkonini beradi. IoT orqali biz oddiy
qurilmalarimizni aqlli qurilmalarga aylantirishimiz mumkin. Qisqacha qilib
aytganda IoT ko‘plab obyektlarni bog‘laydigan tarmoqdir.
IoT qurilmalarining tarkibi
Internet insoniyatning eng muhim ehtijoylaridan biri bo‘lib, IoTning
kelajakdagi rivojlanishini ifodalaydi.[2] IoT qurilmalarini funksiyasiga ko‘ra 6ta
tarkibiy
qismga
ajratish
mumkin.[4]
Bular:
identifikatsiya,
sezish,
kommunikatsiya, hisoblash, serviz va semantika.
(1-rasm)
[3]
1-rasm. IoT funksional tarkibiy qismi
IoTlar tarmoq, sensor, mikrokontrollerlar va DAQ (Data Acquisition)
tizimlarining orasidagi o‘zaro bog‘lanishdan tashkil topgan.[3]
Sensor - tashqaridan ma’lumotlarni qabul qiluvchi datchik, ya’ni sezish
vazifasini bajaradi.
DAQ (Data Acquisition) - ma’lumotlarni tahlil qilish, hisoblash, saqlash va
uzatish tizimidir.
Mikrokontroller – elektron qurilmalarni boshqarishga mo‘ljallangan
mikrosxema. Odatda mikrokontrollerlar o‘z ichiga protsessor, priferiya uskunalari,
operativ xotira va doimiy xotiralarni olishi mumkin. Elektron qurilmalar orasidagi
o‘zaro ta’sir mikrokontrollerga o‘rnatilgan maxsus tizim orqali amalga
oshiriladi.[5] Masalan, mikrokontrollerga turli miqdorlarni o‘lchash, turli
signallarni qayta ishlash va turli xil qurilmalarning keng doirasini boshqarish
topshirilishi mumkin. Mikrokontrollerlarning keng qo‘llaniladigan turi sifatida
Arduinoni aytishimiz mumkin. Arduinoning ko‘plab turlari mavjud bo‘lib bularga
misol qilib: Arduino Yun, Arduino Uno, Arduino Duemilanove, Arduino
Diecimila, Arduino Nano, Arduino Mega, Mega 2560, Mega ADK, Arduino
Leonardo, Arduino Micro va h.k larni olishimiz mumkin. Arduino turlari bir
biridan mikrokontrolleri, raqamli va analog chiqishlarning ko‘p yoki kamligi bilan
farqlanadi. Arduinodan foydalanayotgan kishi unga har xil elektr komponentalar
va modullarni ulash imkoniyatiga ega bo‘ladi, masalan: led chiroqlar, datchiklar,
rele modullari, tarmoq (WiFi, LiFi, Lora, Zigbee, Bluetooth, Serial,
Ethernet) modullari, sensorlar, motorlar, magnit eshik qulflari va elektr energiyasi
bilan ishlaydigan barcha narsalar shular jumlasidandir. Qisqacha qilib aytganda
Arduino texnik va dasturiy qismni birlashtirib beruvchi qurilma.
IoT qurilmalarining o‘zaro aloqa vositalari
IoT qurilmalarining o‘zaro aloqa vositalaridan Lora, WiFi, LiFi, Zigbee,
Bluetoothlarning funksianalligi, ma’lumotlarni uzatish tezligi va ishlash diapazoni
asosida ko‘rib chiqamiz.
International scientific conference "INFORMATION TECHNOLOGIES, NETWORKS AND
TELECOMMUNICATIONS" ITN&T-2022 Urgench, 2022y April 29-30
407
LoRa tarmog‘i 863-870 / 873 MHz, 915-928 MHz chastotalarda ishlaydi.
Ushbu texnologiya katta diapazonlarni qamrab oladi, lekin katta quvvat sarfini
talab qilmaydi, bu ularni mobil yoki IoT qurilmalari uchun ideal qiladi. Bundan
tashqari, LoRaning avfzalliklaridan biri u qo‘llab-quvvatlanadigan qurilmalar
geolokatsiya qobiliyatiga ega.
Wi-Fi radio to‘lqinlari orqali simsiz tarmoq ulanishlari va yuqori tezlikdagi
internet bilan ta’minlash texnologiyasidir. Wi-Fi 2,4-5GHz chastotalarda ishlashga
qodir. Bino ichida taxminan 20 metr (66 fut) diapazonga ega va tashqarida kattaroq
masofaga ega. O‘nlab metrlar oralig‘ida Wi-Fi bilan jihozlangan qurilmalar
internetga simsiz ulanish imkoniyatiga ega. Raqamli kameralar, planshet
kompyuterlar, aqlli telefonlar, raqamli audio pleyerlar, video-o‘yin pristavkalari,
zamonaviy printerlar, shaxsiy kompyuterlar va smart televizorlar Wi-Fi
texnologiyasidan foydalanishi mumkin bo‘lgan qurilmalar qatoriga kiradi.[6]
LiFi maxsus yorug‘lik diodlari orqali ixtiyoriy joydan Internet tarmog‘iga
arzon va ishonchli ulanishni ta’minlovchi texnologiya. Axborotlarni ultraparallel
nurlar orqali uzatadi. LiFi texnologiyasida uzatkich sifatida oddiy yorug‘lik diod
lampalari ishlatiladi. Maxsus chiplar orqali yuborilayotgan ma’lumotlar yorug‘lik
nuriga aylantiriladi.
Li-Fi texnologiyasi quyidagi afzalliklarga ega:
•
WiFi texnologiyasiga nisbatan yuqori tezlikka ega;
•
radiochastota spektridan 10 marta kо’p;
•
nisbatan xavfsiz, chunki ma’lumotlarni yorug‘lik t о’liq kо’rinarli bо’lmaguncha
olib bо’lmaydi;
•
qо’shni tarmoqdan bо’ladigan aralashuvni oldini olish;
•
radio tо’siqlardan erkin о’ta oladi;
•
ta’sirchan elektron qurilmalarda tо’siqlarni hosil qilmaydi. Bu esa LiFi
texnologiyasidan kasalxona, samolyot muhitlarida ham foydalanish imkonini
beradi.[7]
ZigBee, IEEE802.15.4 standartiga asoslangan kam quvvatli LAN
protokoli. ZigBee texnologiyasi - bu yaqin masofa, past murakkablik, kam quvvat
iste’moli, past tezlik va arzon narxlardagi ikki tomonlama simsiz aloqa
texnologiyasi. U asosan qisqa masofa, kam quvvat iste’moli va kam uzatish tezligi
bilan har xil elektron qurilmalar va davriy ma’lumotlarga ega odatiy dasturlar,
uzilishlarsiz ma’lumotlar va kam vaqtda ma’lumot uzatish uchun ishlatiladi.
ZigBee texnologiyasi 2,4 GHz chastota diapazonida ishlaydigan simsiz ulanish
bo‘lib, uzatish tezligi mos ravishda 250Kbit/s, 20Kbit/s va 40Kbit/s gacha, uzatish
diapazoni 10-75 m gacha.
Bluetooth bir-biriga yaqin joylashgan qurilmalar o‘rtasida o‘zaro simsiz
bog‘lanishni va kam quvvatli aloqani ta’minlovchi texnologiya.[8] U 2,4
gigagertsli spektrda ishlaydi va ishlash diapazoni 0,5–1 m dan 100 m gacha.[9]
Texnologiya uchta turli xil ulanish diapazonini taklif qiluvchi qurilmalarning
beshta sinfiga ega. Va sinflari asosan qurilma elekroenergiyani sarflash bilan farq
qiladi.[8-9]
Xulosa
International scientific conference "INFORMATION TECHNOLOGIES, NETWORKS AND
TELECOMMUNICATIONS" ITN&T-2022 Urgench, 2022y April 29-30
408
Sensor orqali qandaydir ma’lumotlarni qabul qilamiz va DAQ kompleksi
yordamida qabul qilingan ma’lumotlarni tahlil qilish, hisoblash, solishtirish,
amallarini bajarishimiz mumkin.
Do'stlaringiz bilan baham: |
