Axborot texnologiyalari, tarmoqlar va telekommunikatsiyalar

Список литературы: 
1.
Скотт Б. Разработка правил информационной безопасности, М.: Вильямс, 
2002. 
2.
Милославская Н., Сенаторов М., Толстой А. Управление рисками 
информационной безопасности, Горячая Линия – Телеком, 2014. 
3.
Загоруйко Н.Г. Прикладные методы анализа данных и знаний - 
Новосибирск: ИМ СО РАН, 1999. 
4.
Рассел Дж. Искусственная нейронная сеть, Книга по Требованию, 2002. 
5.
Рудковская Д., Пилиньский М., Рутковский Л. Нейронные сети, 
генетические алгоритмы и нечеткие системы, Горячая Линия – Телеком, 
2013. 
6.
Дасгупт Д. Искусственные иммунные системы и их применение, М.: 
Физматлит, 2006. 
7.
Кочеткова А.С. Применение нейронных сетей для мониторинга 
безопасности, Вестник Волгоградского государственного университета. 
Серия 9: Исследования молодых ученых, 2007. 
YUZ TASVIRLARI ASOSIDA AXBOROT TIZIMLARI 
FOYDALANUVCHILARI UCHUN BIOMETRIK AUTENTIFIKATSIYA 
TIZIMLARI SAMARADORLIGINI OSHIRISH USULLARI 
Saurova Kamola Erkinovna, Ashirova Anorgul Ismailovna 
Muhammad al-Xorazmiy nomidagi TATU Urganch filiali 
[e-mail]
 
 
Annotatsiya: Axborot xavfsizligini ta’minlashning asosiy vazifalaridan biri 
axborot tizimlaridan foydalanuvchilarning autentifikatsiyasi hisoblanadi. Ushbu 
maqolada yuz tasvirlariga asoslanib axborot tizimlari foydalanuvchilari uchun 
biometrik autentifikatsiya jarayonlari va tizimlarining samaradorligini oshirish 
usullari to‘g‘risida bayon qilingan.
 
Kalit so‘zlar: Biometrik autentifikatsiya, axborot xavfsizligi, axborot tizimi, 
spoofing hujum, yuz tasviri
 

---

International scientific conference "INFORMATION TECHNOLOGIES, NETWORKS AND 
TELECOMMUNICATIONS" ITN&T-2022 Urgench, 2022y April 29-30 
586 
 
Axborot xavfsizligini ta’minlashning asosiy vazifalaridan biri axborot 
tizimlaridan 
foydalanuvchilarning 
autentifikatsiyasi 
hisoblanadi. 
Axborot 
tizimining foydalanuvchi autentifikatsiyasining asosiy maqsadi axborot tizimining 
xavfsizligiga tahdidlarni, ya’ni ma’lumotlarning maxfiyligini buzish tahdidini, 
ma’lumotlarning yaxlitligini buzish tahdidini, axborot xavfsizligini buzish 
tahdidini kamaytirishdan iborat.
Tahdidlar har xil turdagi huquqbuzarliklar tufayli yuzaga kelishi mumkin. 
Buzilishning eng keng tarqalgan va xilma-xil turi ruxsatsiz kirishdir. Hozirgi 
vaqtda ruxsatsiz kirish tahdidi axborot tizimlari xavfsizligiga eng katta xavf 
tug‘diradi, chunki tajovuzkor axborot tizimiga noqonuniy ravishda kirib borishi va 
yuqoridagi tahdidlarni amalga oshirishi mumkin.
Foydalanuvchini autentifikatsiya qilish protsedurasi - bu u tomonidan 
taqdim etilgan identifikatorga kirish sub’ektining identifikatorini tekshirish va 
uning haqiqiyligini tasdiqlash, boshqacha qilib aytganda, bu sub’yekt u da’vo 
qilgan kimligini tekshirish. Foydalanuvchini autentifikatsiya qilish usullarini uch 
turga bo‘lish mumkin (autentifikatsiya ma’lumotlari turlari bo‘yicha): parolni 
autentifikatsiya qilish (tasdiqlangan foydalanuvchi ba’zi noyob ma’lumotlarni 
biladi), noyob element yordamida autentifikatsiya qilish (foydalanuvchi noyob 
xususiyatlarga ega bo‘lgan ba’zi elementga ega), biometrik autentifikatsiya 
(autentifikatsiya ma’lumotlari) foydalanuvchining ajralmas qismi hisoblanadi.[1]
Biometrik autentifikatsiya axborot tizimi foydalanuvchilari uchun 
autentifikatsiya 
texnologiyalarini 
rivojlantirishning 
eng 
istiqbolli 
tendentsiyalaridan biridir. Biometrik autentifikatsiya foydalanuvchining barmoq 
izlari, iris, ovoz kabi jismoniy xususiyatlarining o‘ziga xosligiga asoslanadi. 
Biometrik autentifikatsiya foydalanuvchi autentifikatsiyasining boshqa turlariga 
qaraganda xavfsizroqdir, chunki kirish mavzusiga autentifikatsiya ma’lumotlari 
qattiq bog‘langan. Ushbu ishda foydalanuvchilarning yuzini autentifikatsiya qilish 
uchun axborot tizimlari foydalanuvchilarini biometrik autentifikatsiya qilish 
turlaridan biri (yuz tasviri bo‘yicha foydalanuvchilarning autentifikatsiyasi) haqida 
gapiramiz. Biometrik yuzni autentifikatsiya qilish yuqori salohiyatga ega. Yuz 
tasviridan foydalanishning o‘ziga xosligi shundaki, yuz qo‘shimcha jihozlarsiz 
masofadan turib olinadigan kam sonli xususiyatlardan biridir. Shu bilan birga, 
ishonchlilik nuqtai nazaridan, yuz biometrikasi kam emas va ba’zi parametrlar 
bo‘yicha boshqa biometrik autentifikatsiya tizimlaridan ustundir. Ushbu 
xususiyatdan foydalanishning kamchiliklari har xil turdagi hujumlarga nisbatan 
beqarorlikdir. Foydalanuvchilarning yuzini biometrik autentifikatsiya qilish orqali 
ruxsatsiz mijozlar (hujumchilar) avtorizatsiya qilingan mijoz yuzining “jonli” 
tasvirini uning fotosurati yoki videosi bilan almashtirib, tizimni aldashga urinishi 
mumkin.
Ushbu yo‘nalishdagi tadqiqotlarning dolzarbligi Rossiya va chet el 
olimlarining 
ko‘plab 
asarlari 
bilan 
tasdiqlangan. 
Yuz 
biometrikasi 
muammolarining turli jihatlarini o‘rganish G.A.Kuxareva, I.N.Spiridonova, 
O.S.Ushmayeva, P.Viola, M.J.Jons, Anil K.Jain, A.Ross, D.Chjan va boshqa 
mahalliy va xorijiy olimlarning tadqiqotlariga bag‘ishlangan. Biroq,

---

International scientific conference "INFORMATION TECHNOLOGIES, NETWORKS AND 
TELECOMMUNICATIONS" ITN&T-2022 Urgench, 2022y April 29-30 
587 
autentifikatsiya obyektining haqiqiyligini tan olish va tasdiqlash muammosi to‘liq 
hal etilmagan.[2]
Shunday qilib, axborot tizimlarining xavfsizlik darajasini oshirishga imkon 
beradigan yuz tasvirini autentifikatsiya qilishning aniqligini oshirish usullari 
bugungi kunda juda dolzarbdir. Biometrik foydalanuvchini autentifikatsiya qilish 
tizimining kirish qurilmasiga bo‘lgan firibgarlik hujumlariga qarshi barqarorligi 
ham axborot tizimiga ruxsatsiz kirishning oldini olish bo‘yicha eng muhim 
vazifalardan biridir.
Yuz tasvirlari asosida axborot tizimlari foydalanuvchilari uchun biometrik 
autentifikatsiya tizimlari samaradorligini oshirish uchun quyidagi vazifalar hal 
qilinishi lozim:
-
axborot tizimlari foydalanuvchilari uchun biometrik autentifikatsiya 
tizimlarini tahlil qilish, ularning afzalliklari va kamchiliklarini aniqlash;
-
yuz tasvirlari asosida axborot tizimlari foydalanuvchilarini biometrik 
autentifikatsiya qilish tizimlarining aniqligini oshirish usullarini ishlab chiqish;
-
axborot tizimlari foydalanuvchilarini firibgarlik hujumlariga yuz tasviri 
bo‘yicha autentifikatsiya qilish;
-
hisoblangan natijalar va jahon analoglari bilan taqqoslash.
Yuqoridagi vazifalarni bajarish bilan bir qatorda ilmiy ishda amalga 
oshiriladigan ishlar quyidagilardan iborat:
1.
Yuz tasvirlarini aniqlash va qayta ishlash quyi tizimini takomillashtirish 
orqali autentifikatsiyaning aniqligini oshirish usuli. 
2.
Shaxsning bir nechta tasvirlaridan foydalanish orqali autentifikatsiyaning 
aniqligini oshirish usuli, video oqimida odamlarning yuzlarini guruhlash usuli, 
kerakli miqdordagi tasvirlarni optimal tanlash usuli. 
3.
Yuzning nazorat nuqtalarini lokalizatsiya qilishning to‘g‘riligini baholash 
metodikasi.
4.
Biometrik ma’lumotlarni kiritish moduliga yuz tasvirlari asosida 
foydalanuvchi autentifikatsiyasining biometrik tizimlarining spoofing hujumlariga 
chidamliligini oshirish imkonini beruvchi firibgarlik hujumlariga qarshi kurashish 
usullari.[2] 
Xulosa o‘rnida shuni aytish mumkinki, ilmiy izlanishlar natijasiga ko‘ra 
axborot tizimlari foydalanuvchilari uchun biometrik autentifikatsiya tizimlarining 
afzalliklari va kamchiliklari aniqlanib, tizim samaradorligini oshirish usullari va 
algoritmlari ishlab chiqildi.