Axborot texnologiyalari, tarmoqlar va telekommunikatsiyalar

Fishing turlari 
-
nayza-fishing - tizim ma’murlari kabi ma’lum odamlarga qaratilgan hujumlar; 
-
kit ovlash - yuqori darajali menejerlarga qaratilgan hujumlar; 
-
smishing - jabrlanuvchining e’tiborini jalb qilish uchun matn yoki SMS 
xabarlardan foydalanadigan hujumlar; 
-
qidiruv tizimining fishing - SEO yordamida jinoyatchilarga kerak bo‘lgan 
saytlarni qidiruv natijalarida ko‘taradigan hujumlar; 

---

International scientific conference "INFORMATION TECHNOLOGIES, NETWORKS AND 
TELECOMMUNICATIONS" ITN&T-2022 Urgench, 2022y April 29-30 
510 
-
email fishing - elektron pochta orqali hujum; 
-
vishing - ovozli pochta orqali hujum. 
Ko‘pgina fishing hujumlari birinchi qarashda aldash uchun shubha 
tug‘dirmaydigan havolalar va fayllardan foydalanadi. Xakerlar psixologik hiyla- 
nayranglardan ham foydalanadilar va o‘z yo‘lini topish uchun kim bo‘lishni 
bilishgan. 2020 yilda COVID-19 bilan bog‘liq ko‘plab fishing elektron pochta 
xabarlari bo‘ldi. Hujumchilar bizning qo‘rquvimiz bilan o‘ynab, Jahon sog‘liqni 
saqlash tashkiloti nomidan ma’lumot yuborishgan. Boshqa kiber jinoyatchilar 
biznes, kreditlar va siyosat bilan bog‘liq bo‘lgan clickbait sarlavhalaridan 
foydalanganlar.[1] 
Fishing ijtimoiy muhandislik hujumining bir turi bo‘lib, ko‘pincha 
foydalanuvchi ma’lumotlarini, jumladan, login ma’lumotlari va kredit karta 
raqamlarini o‘g‘irlash uchun ishlatiladi. Bu ishonchli shaxs sifatida niqoblangan 
tajovuzkor jabrlanuvchini elektron pochta, tezkor xabar yoki matnli xabarni ochib, 
aldaganida sodir bo‘ladi, Keyin qabul qiluvchi zararli havolani bosish uchun 
aldanib qoladi, bu zararli dasturlarning o‘rnatilishiga, to‘lov dasturi hujumining bir 
qismi sifatida tizimni muzlatib qo‘yishiga yoki maxfiy ma’lumotlarning oshkor 
etilishiga olib kelishi mumkin. Hujum halokatli oqibatlarga olib kelishi mumkin. 
Jismoniy shaxslar uchun bu ruxsatsiz xaridlar, pul mablag‘larini o‘g‘irlash yoki 
o‘g‘irlikni aniqlashni o‘z ichiga oladi. Elektron pochta phishing minglab soxta 
xabarlarni yuborgan tajovuzkor, qabul qiluvchilarning kichik bir qismi 
firibgarlikka tushib qolgan bo‘lsa ham, muhim ma’lumot va katta miqdordagi pulni 
olishi mumkin. Yuqorida ko‘rsatilganidek, tajovuzkorlar muvaffaqiyat darajasini 
oshirish uchun foydalanadi.[2] 
Spyware bu kompyuter foydalanuvchilarining faoliyatini nazorat qiluvchi va 
tashqi veb-saytlarga foydalanish ma’lumotlarini yuboradigan maxfiy dasturiy 
paketlarga ishora qiluvchi umumiy atama. Spyware tarmoq, tarmoqli kengligi va 
ular iste’mol qiladigan boshqa resurslar tufayli qurilmalarning ishlashiga sezilarli 
darajada ta’sir qilishadi. Misol uchun Keylogger kompyuter klaviaturasida 
kalitlarni bosib ushlab turadi. Ayrim korxonalar va hukumat tashkilotlari 
keyloggerlarni nozik uskunalar yordamida xodimlarning faoliyatini qonuniy 
ravishda kuzatish uchun foydalanishi mumkin, biroq keyloggerlar shuningdek, 
jabrlanuvchilardan Internet orqali masofadan turib foydalanishi mumkin.[3] 
Adware reklamalar yoki reklamaga linklar joylashtirilgan dasturlar bo‘lib 
automatik tarzda reklamalarni ko‘rsatadi yoki komputerga yuklab oladi. Ular 
asosan internetga bog‘langanda ishlaydi va foydalanuvchiga o‘zi xohlamagan 
reklama web sahifalarini ko‘rsatadi, ular asosan browser bilan birgalikda ishlaydi. 
Browser kengaytmalari qo‘shimcha o‘ziga xos xizmat va funksiya bo‘lib, siz ularni 
osongina Google Chrome, Firefox va boshqa keng tarqalgan brovzerlarga qo‘sha 
olasiz. Biroq ular o‘zining muallifiga daromad keltirish uchun reklamalarni 
avtomatik tarzda ko‘rzatadigan yomon niyatdagi adware’larga xizmat qilish 
ehtimoli juda katta.[4] 
Ransomware kompyuterning to‘g‘ri ishlashiga xalaqit beradigan va 
ma’lumotlarga normal kirishni tiklash uchun pul talab qiladigan zararli 

---

International scientific conference "INFORMATION TECHNOLOGIES, NETWORKS AND 
TELECOMMUNICATIONS" ITN&T-2022 Urgench, 2022y April 29-30 
511 
dasturlarning bir turi. Ransomware, ehtimol, yozish uchun eng oson zararli 
dasturlardan biridir. Bu ularning keng tarqalishining sababidir. Biroq yaxshiroq 
yozilgan to‘lov dasturlari mavjud va ularning ba’zilari hatto texnik yordamga ega 
bo‘ladi. Ransomware har doim ham shaxsiy kompyuterni nishonga olmaydi. 
Kiberjinoyatchining maqsadi moliyaviy daromad olish bo‘lganligi sababli, uning 
kichik va o‘rta kompaniyalarga hujum qilishi mantiqan to‘g‘ri keladi: ular uy 
foydalanuvchisidan ko‘ra ko‘proq to‘lov qobiliyatiga ega va bundan tashqari, 
shifrlangan buxgalteriya ma’lumotlar bazasi to‘lash uchun ancha kuchli 
rag‘batdir.[5] 
Spam zerikarli, lekin u ham tahdiddir. Garchi ko‘pchiligimiz uning har 
qanday shaklini taniy oladigan darajada bilimdon deb o‘ylashimiz mumkin bo‘lsa- 
da, spamerlar potentsial qurbonlarni aldash uchun muntazam ravishda o‘z usullari 
va xabarlarini yangilab turadilar. Haqiqat shundaki, biz doimo kiberjinoyatchilar 
hujumiga uchrayapmiz va buning isboti sizning pochta qutingizda. Spam ommaviy 
ravishda yuboriladigan istalgan kiruvchi, kiruvchi raqamli aloqa. Ko‘pincha spam 
elektron pochta orqali yuboriladi, lekin u matnli xabarlar, telefon qo‘ng‘iroqlari 
yoki ijtimoiy tarmoqlar orqali ham tarqatilishi mumkin. 
Spamerlar o‘zlarining kiruvchi xabarlarini ommaviy yuborish uchun ko‘plab 
aloqa shakllaridan foydalanadilar. Ulardan ba’zilari kiruvchi tovarlarni sotuvchi 
marketing xabarlaridir. Spam-xabarlarning boshqa turlari zararli dasturlarni 
tarqatishi, sizni shaxsiy ma’lumotlarni oshkor qilish uchun aldashi yoki 
muammodan xalos bo‘lish uchun to‘lash kerak degan fikrga qo‘rqitishi mumkin. 
Elektron pochta spam-filtrlari ushbu turdagi xabarlarning ko‘pini ushlaydi va 
telefon operatorlari ko‘pincha sizni noma’lum qo‘ng‘iroq qiluvchilardan "spam 
xavfi" haqida ogohlantiradilar. E-pochta, matn, telefon yoki ijtimoiy media orqali 
ba’zi spam-xabarlar o‘tib ketadi va siz ularni tanib olishni va bu tahdidlardan 
qochishni xohlaysiz.