Axborot kutubxona katalogi va fondi

Ikkinchi jarayon 
— klassifikatsiya qarorini qabul qilishdan ham ­
da  dastlabki  klassifikatsiya  qarorini  klassifikatsiya  indekslariga 
aylantirishdan  iborat.
Zarur  klassifikatsiya  indekslarini  qidirish  kutubxonada  qabul 
qilingan  klassifikatsiya jadvallari  asosida olib  boriladi.
Sistemalovchi  indekslash  ishi  bilan  shug‘ullanganda  klassifi- 
katsiyani  xizmat jadvalidan,  uslubiy  apparatdan  va  APK  (Alfavit 
predmet ko‘rsatkichi)dan foydalaniladi.
Markazlashtirilgan  klassifikatsiya  indekslari  bo‘lmagan  holda 
bu jarayon  quyidagi bosqichlardan:
a)  zarur  indekslarni  saqlab  qolish;
b)  tayyor  uslubiy  qarorlardan  foydalanish,  uslubiy  apparatga 
murojaat qilish;
d)  to‘liq indeks  tuzishdan  iborat bo'ladi.
Indekslarni  qidirishni  ikki  usul  bilan  bajarish  mumkin: 
dastlabki  qarorni  klassifikatsiya  jadvallari  (bosqichma-bosqich
89

---

chuqurlashtirish  yo‘li)  bilan,  muntazam  solishtirish  yo‘li  yoki 
APK jadvallari  bo'yicha jadvallarda  asosiy jadvallardan  foydala- 
nish  yo‘li  bilan,  APK  indekslarni  to‘g‘ridan  to‘g‘ri  (jadvallarga 
solishtirmasdan)  foydalanish  qat’iy  taqiqlanadi.  Chunki  bu  us- 
lubiy  xatolarga  yo‘l  qo‘yishga  olib  keladi  (bunda  sistemalovchi 
o‘zini  uslubiy  apparat jadvalaridan  butunlay  ajratib  qo‘yadi).  Bi- 
rinchi  usulda  sistemalovchi  birinchi  asosiy  bo‘limlarga  murojaat 
qiladi va  eng  qulay yoki  ma’qul bo‘linm ani  tanlaydi.
Shundan  keyin  uning  ichidagi  bolim chalar  bilan  tanishib 
chiqadi.  Ba’zan  esa  boshqa  qidirish  (yoki  tekshirish)ning  xohla- 
gan  bosqichida  oldingi  bosqichlariga  qaytishi  mumkin.  Birinchi 
usulda sistemalovchi jadvallarni tez o‘rganib  oladi,  ularning ichki 
tuzilishini anglaydi.  Shu bois usulni qo‘llash,  zamonaviy jadvallar 
bilan ishlashda juda  muhimdir.
Kitoblardagi  klassifikatsiyalangan  indekslarga  tanqidiy  yon- 
dashish  lozim,  chunki  ularni jadvallar bo‘yicha  tekshirib  chiqish 
zarur  bo‘ladi.  Sistemalovchining  dastlabki  xulosasi  va  kitobdagi 
indeks  orasida  tafovut  yuzaga  kelganda  qayta  tahlil  qilish  lozim. 
Ko‘pincha  kitobdagi  maketda  sistemalovchi  topgan,  to‘ldirilgan 
klassifikatsiya  belgilari  ko‘rsatilmay  qolib  ketadi.  Masalan: 
«lug‘at»  yoki  «darslik»  kabi  tushunchalarga  namunaviy  belgilar 
qo‘yilmagan  bo‘lishi  mumkin.  Ularni  indeksda  shunday  aks  et- 
tirish  kerakki,  foydalanib  turilgan  jadvallardan  tekshirib  chiqil- 
gandan so‘ng  namunaviy bo‘linishning  ishlatilishi m a’lum bo‘lsa, 
bunday  holda  namunaviy belgini  ham  qo‘yish kerak bo‘ladi.  Mi- 
sol:  «Kutubxona  kataloglari»  kitobining  maketida  «78.37»  indeks 
yoziladi.  Bu  misolda  «Talabalar  uchun  darslik ya  73»  namunaviy 
belgi  kutubxonachi  tomonidan  aniqlab  yoziladi.
Qaror  qabul  qilish  jarayonida  hujjatni  asosiy  bo‘limdagi 
indeksi,  boshqa  bo‘limlar  bilan  chegaralanishi  yoki  boglanishi, 
namunaviy bo‘linishlardan  kerakli  darajada  foydalanishga  e’tibor 
qaratiladi.
Jarayonning  natijasi  quyidagicha  to‘liq  indeks  bir  yoki  bir 
necha  indekslardan  tuzilishi  mumkin.  Asosiy  bo‘limda  indeksni 
tanlashga  alohida  ahamiyat  beriladi,  chunki  u  fanlarni  sistemali 
joylaganda  kitobni  fondda  saqlanadigan joyini  aniqlab beradi.