Axborot kutubxona katalogi va fondi

Beshinchi  jarayon 
—  klassifikatsiya  qarorini  rasmiylashtirish. 
Bu  jarayon  kartochkalarga  to‘liq  indeks  va  katalog  indekslarini 
qo‘yib  chiqishni  o‘z  ichiga  oladigan texnik jarayondir.
Kutubxonachi  kitoblarni  tokchalarga  sistemali joylashtirganda 
va  sistemali  katalogdagi  o‘rnini  belgilashda  qo‘yilgan  indeksga 
moslaydi.
Indekslar vazifasi jihatidan quyidagilarga  ajratiladi:
a)  to‘liq  indeks
b)  katalog  indeks
92

---

с)  shifr indeks
To‘liq  indeks 
kitobni  boshqa  bo‘limlar  bilan  boglanishini 
(shartli  belgilar  ishorasi  orqali)  ko'rsatadi.  Agar  resurs  bir  necha 
bo‘limda yoritiladigan bo‘lsa,  uning  to‘liq indeksi  (+)  ishorasi bi­
lan  birlashtirilgan  ana  shu  barcha  boclinmalarning  indekslarini 
o‘z  ichiga  olgan  bo‘ladi.  Birinchi  o‘rinda  resursning  asosiy  maz- 
munini  yoritadigan  va  resursning  tokchadagi  o‘rniga  muvofiq 
keladigan  indeks  qo‘yiladi,  qolgan  indekslar  ularning  son  qiy- 
matiga  mos  izchillikda joylashtiriladi.
Bu  indeksda  birinchi  o‘rinda  indeksning  o‘zi  1-to‘liq  tavsif 
kartochkani katalog indeksida ham yoziladi.  Kataloglarda boshqa 
qo‘shish  (+)  bilan  yozilgan  indekslar  qo‘shimcha  bo‘limlarda 
qo'shimcha kartochkalar yordamida yoritiladi.  Bu esa qo‘shimcha 
kartochkadagi tavsifga to'la muvofiq keladi.  Bu yerda qo'shimcha 
tavsif  va  qo‘shimcha  kartochkani  farqlash  kerak.  Qo‘shimcha 
tavsif alfavit  katalogida  qo‘shimcha  muallifga,  sarlavhaga  va  ho- 
kazolarga tuziladi.  Qo‘shimcha  kartochka esa sistemali  katalogda 
qo‘llaniladi.  Qo‘shimcha  kartochkada  tavsif o‘zgarmasdan  faqat 
katalog  indeksi  o‘zgaradi va  indeks kartochkaning sistemali  kata- 
logdagi  o‘rnini belgilaydi.
Toiiq  indeks 
m a’lumot  xarakteriga  ega  bo‘lib,  undan  muay- 
yan  resursning  tavsifi  yozilgan  barcha  kartochkalarni  topish 
lozim  bo‘lgan  hollarda  (masalan  tuzatish,  kiritish  yoki  ular­
ni  keyinroq  bosilib  chiqqan  resurs  tavsifi  bilan  almashtirish 
uchun)  foydalaniladi.  Shu  sababli  to ‘liq  indeks  faqat asosiy kar­
tochkani  o‘ng  tomondagi  pastki  burchakda  shuningdek,  alfa­
vit  katalogi  asosiy  kartochkasining  old  tom onida  ko‘rsatiladi. 
To‘liq  indeks  resursning  o‘zida  ko‘rsatilishi  shart  emas,  lekin 
ba’zi  bir  kutubxonalarda  to ‘liq  indeks  titul  varag‘ining  orqasida 
qayd  etiladi.
Kartochkaning  pastdan  uch  satr  tagiga  to‘liq  indeksni  yozish 
tavsiya  etilmaydi,  sababi  u  kitobxonga  yaqqol  ko‘rinadigan joyda 
bo‘lishi  lozim.  Agar  bibliografik  yozuv  kartochkada  bir  necha 
satrni tashkil qilsa, 
to‘liq
 indeksni odatdagidan ko‘ra yuqoriroqqa 
yozish mumkin.  Ammo bibliografik yozuvning so‘nggi  satri bilan 
to‘liq  indeks  orasida  bir  satrga  teng  ochiq joy  qolishi  kerak.  Ka-
93

---

talog  kartochkalarini  qo‘shimcha  kartochkalarga  qo‘lda  rasmiy- 
lashtirayotganda  to‘liq  indeks  qo'yilmaydi.  Ammo  kartochkalar 
nusxasini  ko'paytirish  zarur  bo‘lib  qolganda  esa  barcha  yo‘llar 
bilan alfavit va sistemali kataloglar uchun hamma kartochkalarda 
to‘liq  indeksni  saqlab  qolish  maqsadga  muvofiqdir.
Resursni  katalogda  aks  ettirish  haqidagi  qarori  resursning 
to‘liq  indeksida  ifodalanadi,  shuning  uchun  to‘liq  namunaviy 
bo‘linishlarni  qo‘llanishiga  ham   e’tibor berish  kerak.  Resursning 
mazmuniga  mos  keladigan  namunaviy  bo‘linish  tartib  bo‘yicha 
birinchi  indeksda  yoziladi.  Shu  tufayli  indekslash jarayoni  to‘liq 
indeks  yozishdan  boshlanadi,  keyingi  indeks  katalog  indeksi 
bo‘lib  hisoblanadi.