Axborot kutubxona katalogi va fondi

shu
  usuldan  foydalaniladi,  bu  usul  badiiy 
kitoblarning  muallifi  bo'yicha  topishda juda  qo‘l  keladi.  Kitob- 
xonlar  ko'pincha  badiiy  asarlarning  nomerini  etnas,  balki  mual- 
lifini  eslab  qoladilar  va  bu  muallifning  birinchi  harfi  bo‘yicha 
kitob  izlaydilar.  Bundan tashqari,  O fzbekiston  kutubxonalari  ba­
diiy adabiyotni  3—4  (rus,  o‘zbek,  qozoq,  tojik)  va hokazo  tillarda 
oladilar  hamda  alohida  tillar  bo‘yicha  ajratish,  muallif belgisiga 
qarab  joylashtirishdan  tashqari  maxsus  ajratkichda  muallifning 
rasmi  va  familiyasini  ham   yozib  qo‘yadilarki,  bu  kitob  tanlashni 
osonlashtiradi.  Kitoblarni  alifbo  bo‘yicha  joylashtirishda  mual- 
liflar jadvalidan  foydalaniladi.
M ualliflar  jadvalini  birinchilardan  bo‘lib  Charlz  Emi  Kater 
ixtiro  qilgan.  Rossiyada  L.B.  Xavkina  jadvali  ancha  mashhur
158

---

bo‘lib  u  hozirgi  davrda  ham  ishlatiladi.  0 ‘zbekistonda  M.  Zoxi- 
dova  tomonidan  «Lotin  yozuvidagi  muallif jadvali»  yaratilgan1. 
Yevropa va boshqa mamlakatlarda mualliflarning familiyasi,  ismi 
va  otasining  ismini  yozish  qadimdan  qolgan.  Lekin  Sharq mam- 
lakatlarida mualliflar ko'pincha o‘zining taxallusiga ega, ularning 
ism-familiyasini  aniqlash  ancha  murakkab.  Masalan,  G ‘arbda 
Aleksandr  Dyuma,  Turgenev  I.S.,  Sharqda  Nozim  Hikmat,  Avaz 
О‘tar, Alisher Navoiy,  Li Shao,  Kim  Pen Xva va hokazo.  Shuning 
uchun  ham  faqat bitta jadvaldan  emas,  boshqa  mavjud jadvallar- 
dan ham  foydalanish  mumkin.
Keyingi  yillarda  kitoblarga  m uallif  belgisini  nashriyotlar 
qo‘yadi.  Bu esa kutubxonalar ishini ancha yengillashtiradi,  ammo 
mualliflar jadvallaridan  foydalanish  zarurligini  bartaraf etmaydi. 
Chunki  nashriyot  belgilagan  mualliflar  belgisi  kutubxona  qa­
bul  qilgan  belgi  bilan  mos  kelmasligi  mumkin.  Bundan  tashqari 
nashriyot  ikki  xonali  m uallif jadvalidan  foydalansa,  yirik  kutub­
xonalar uch xonali jadvaldan  foydalanadi.
Sanaviy  joylashtirishni  1885-yili  amerikalik  kutubxonachi 
U.  S.  Bisko  taklif qilgan.  Bu  usulda  kitoblar  nashr  yili  bo‘yicha 
to‘g‘ri  sanaviy  tartibda  joylashtiriladi.  Mazkur  usulda  barcha 
yangi  kitoblar  o‘tgan  yili  nashrdan  chiqqanlaridan  ajratilib,  bitta 
joyga qo‘yiladi.  Sanaviy joylashtirish uchun ko‘pincha kitob nashr 
etilgan  yilni  shifr qilib  olinadi.
Kitoblarni katta-kichikligiga ko‘ra joylashtirish ancha qadimiy 
bo‘lib,  fransuz  R.  de  Furvinal  tomonidan  XII  asrda  taklif  qi- 
lingan.  Bunda  kitob  joylashadigan  joy  nihoyatda  tejaladi.  Bun­
day joylashtirishda  kitoblarning  bichimiga,  ya’ni  katta-kichikli­
giga  qarab  bir  necha  guruhga  bolinadi.  Har bir guruh  doirasida 
esa  muallif belgilari,  tartib  raqami  yoki  boshqa  belgilarga  qarab 
joylashtiriladi.  Odatda  3  ta  asosiy  guruh  mavjud  —  20  smgacha, 
20—26 smgacha va 26  smdan baland.  Kutubxona fondining hajmi 
300  mingdan ortiq bo‘lganda  bu  usul  o‘zini  oqlaydi.
Eng  ko‘p  tarqalgan  o‘rta  kattalikdagi  kitob  uchun  ko‘pincha 
soddalashtiriladi,  bu  o‘z-o‘zidan  ana  shu  bichim ning  shartli