Axborot iste’moli madaniyati va uni rivojlantirish yo‘llari bobning qisqacha mazmuni

5.2.1- rasm. Informatsion fantom tuzilishi. 
• 
fantomning 
interpritatsiyalovchi 
ko‘nikmalari 
qat’iy 
yo‘naltirilgan va maqsadli; odatda, uning yo‘nalishi axborotni turlicha 
talqin qilinishiga yo‘l bermaydi. Informatsion fantom deyarli har doim 

---

26 
berilgan axborotni tushunishning muqobil variantlariga yo‘l 
bermaydigan aniq belgilangan xulosalarga ega yopiq tizimdir. 
• fantom qurilmasining sabab-oqibatli aloqalari o‘zining ko‘plab 
turmoqlarida sun’iy xususiyat kasb etadi; axborot elementlari genetik 
va ierarxik mutanosiblikka rioya etilmay qurilgan (ko‘pincha umumiy 
qonuniyat ko‘rinishida taklif qilinadi yoki aksincha – turli sabablarga 
ko‘ra shartli jarayonlar, hodisalar o‘zaro bog‘liq deb e’lon qilinadi, har 
xil mazmun qatorlaridagi faktlar aralashtiriladi va boshq.). 
• fantom qurilmasi uchun birlamchi elementlar tanlovi 
yo‘naltirilgan an’anaga ko‘ra amalga oshiriladi, bunda axborot 
ierarxiyasi 
buzilishi 
mumkin 
(ahamiyatsiz, 
ammo 
fantom 
qurilmasidagi ko‘nikmani tasdiqlovchi faktlar ahamiyatli, biroq unga 
qarama-qarshi ko‘riladi; axborot tuzilishida u yoki bu yo‘l bilan 
yashiriladigan mantiqiy bog‘lanishdagi o‘pirilishlar ko‘zga tashlanadi). 
Informatsion fantom qurilmasi uchun axborot, odatda, fantom uchun 
tanlangan faktlarni sun’iy guruhlash orqali yashiriladigan, tanlov 
reprezentatiligi (namoyishkorligi) tamoyili buzilgan holda tanlanadi. 
Psixologiya fani tanib olishning mukammal uslublarini ishlab 
chiqmas ekan XXI asrda insoniyat turli «o‘yinchi»lar tomonidan 
yaratiladigan fantom makro-informatsion qurilmalar asiriga aylanadi. 
RADIONI TA’SIRI 
Radio o‘ziga xosligini uning ayrim negativ xususiyatlari belgilaydi. 
Radioeshittirishlar ma’lum ma’noda majburiy – eshittirishni faqat 
efirga uzatilgan vaqtda, shu bilan birga studiyada belgilangan tartib, 
temp va ritmda tinglash mumkin. SHuning uchun, radio tinglashni 
qulay vaqtga kechiktirish, uni sekinlashtirish yoki tezlatish, tanlov 
tartibda, ayniqsa, bosma matnlardagi kabi «tomosha qilish» mumkin 
emas. Radioning bu qirralari auditoriyaning u yoki bu qatlamlari 
imkoniyatlarini chuqur o‘rganishga va dasturlarni tinglovchilarning 
vaqt taqsimoti, faoliyat turi, turli vaqtlardagi psixik va jismoniy 
holatini hisobga olgan holda tayyorlashga majbur qiladi. SHundan 
kelib chiqib, avvaldan ularni sharhlash («axborotlarning qisqacha 
mazmuni bilan tanishtiramiz» kabi), shuningdek radio axborotlariga 
murojaat qilishda auditoriya afzal ko‘rish asoslari, qiziqishlari, 
motivlari ahamiyati ortadi. 
Radioeshittirishlarning ko‘plab kanallarini yaratish mumkin 
bo‘lsada tinglovchi ma’lum vaqt oralig‘ida boshqa bir vaqtda 
eshittiriladiganlaridan voz kechib faqat bitta dasturni qabul qilishga 
qodir ekanini ta’kidlash joiz (axir tinglashni, masalan, kitobni o‘qishni 

---

27 
kechiktirganday, keyinroqqa surib bo‘lmaydi). SHuning uchun qat’iy, 
aniq auditoriyaga mo‘ljallangan, yaxshi amalga oshirilsa, tinglovchilar 
auditoriyasi maksimal darajaga etadigan dasturiy siyosat muhim.