Avtomobil yo‘llari va uning ijtimoiy-iqtisodiy hayotdagi ahamiyati

АЙОТ йўналиш узунликлари.
5.8-жадвал.

№	Давлат	Йўналиш №	Узунлик, км
1	2	3	4
1	Афгонистон	АН1. АН7. АН62. АН71, АН76. АН77	4.247
2	Арманистон	АН81,АН82.АН83	958
3	Озарбайджон	АН5. АН8. АН81.АН83	1,442
4	Бангладеш	АН1.АН2.АН41	1.804
5	Бутан	АН 48	1
6	Камбоджа	АН1.АН11	1.339
7	Хитой	АН1. АНЗ. АН4. АН5. АН6, АН 14. АН31. АН33, АН34. АН42. АН61, АН65. АН67, АН68	25,579
8	Шим. Корея	АН1.АН6.АН32	1.320
9	Грузия	АН5.АН81/Н82	1.154
10	Хиндистон	АН1. АН2. АН42. АН43, АН45 - АН47	11,432
11	Индонезия	АҲ2.АҲ2С	3,989
12	Ироқ	АН1. АН2. АН8. АН70. АН71.АН72. АН75. АН78, АН81, АН82	11,152
13	Япония	АН1	1.200
14	Қозоғистон	АН5. АН6. АН7. АН60 - АН64, АН67. АИ68. АН70	13,189
1С	Қирғизистон	АН5.АН7.АН61.АН65	1;695
16	Лаос	АНЗ. АН11, АН 12. АН 13. АН15. АН16	2.297
17	Малайзия	АН2.АН18	1395
1В	Монголия	АНЗ. АЖ.АН32	4,286
19	Бирма	АН1. АН2. АНЗ. АН14	3Ж003
20	Непал	АН2. АЖ2	1321
21	Пакистан	АН1.АН2.АН4.АН7.АН51	5.377
22	Филиппин Ороллари	АН26	3.517
23	ЖанубийКорея	АН1.АН6	907
24	Россия Федерацияси	АНЗ. АН4. АН6. АН7. АНЗ. АҲ3Г. АН31. АН60, АН61. АН63. АН 64, АН 70	16369
2С	Сингапур	АН2	19
26	Шри-Ланка	АН43.АН44	650
27	Тожикистон	АН 7. АҲ6С, АН 66	1,925

28	Таиланд	АН 1. АН2. АНЗ. АН12. АН13>^ 15. АН 16. АН 18, АН 19	5.112
29	Туркия	АН 1. АН5. АН84, АН85, АН 86. А ИЗ 7	5,254
30	Туркманистон	АН5. АН70, АН 75. АН77. АН78	2.204
31	Узбекистон	АН5. АН7. АН62, АН63, АН65	2,966
32	Вьетнам	АН1. АН14, АН 15. АН 16	г 678

Ўзбек миллий автомагистрали таркибига 11 автойўл ва 2 та янги йўналиш киради, биргина АҲ63 А-380 Ғузор — Бухоро — Нукус — Бейнеу автомобиль йўли хиссасига Ўзбек миллий автомагистралининг умумий хисобидан 36% ни ташкил этади. А-380 Гузар — Бухоро — Нукус — Бейнеу автомобил йўлининг Ўзбек миллий автомагистралидаги катта аҳамияти унинг транспорт-фойдаланиш кўрсаткичларини сезиларли даражада яхшиланишини таъминлайди.

1. 
   А тоифа деб номланадиган асосий ва оралиқ йўллар икки хонали сонларга эга; В тоифали деб номланган йўллар, тармоқланган ва бирлаштирувчи йўллар уч хонали сонга эга.
   
2. 
   Шимоли-жанубий йўналишдаги асосий йўллар 5 сони билан тугайдиган ва ғарбдан шарққа қараб ошиб борадиган икки хонали тоқ сонларга эга. Шарқи-ғарбий йўналишдаги асосий йўллар икки хонали жуфт сонлар бўлиб, улар “0” рақами билан тугайди ва шимолдан жанубга қараб ошиб боради. Шунда, оралиқ йўллар икки хоналик тоқ сонлар ва икки хонали жуфт сонларга эга бўлиб, улар орасида жойлашган асосий йўллар сонлари орасидадир. В тоифадаги йўллар уч хонали рақамга эга бўлиб, биринчи рақами ушбу В йўлидан шимолга қараб жойлашган яқинидаги асосий йўл сони билан бир хил бўлиб, айтиб ўтилган В йўлидан ғарбга қараб жойлашган энг яқин асосий йўлнинг сони билан иккинчи рақам эса мос тушади; учинчи сон эса тартиб сонни билдиради.
   
3. 
   Е99 йўлидан шарқ томонга қараб жойлашган А тоифадаги шимоли- жанубий йўналишдаги йўллар 101 дан 129 гача бўлган уч хонали тоқ сонлардан иборат. Бу йўлларга юқорида иккинчи пунктда келтирилган бошқа қоидалар ҳам қўлланилади.
   
4. 
   Е 101 йўлидан шарқий томонда жойлашган ажратилган ва туташма йўллар 0-001дан 099 гача бўлган уч хонали рақамга эга.
   

Фойдаланилишига кўра йўллар – умумий ва ёпиқ бўлади. Умумий йўналишдаги йўллар, ўз навбатида, тўловли ва тўловсиз бўлади. Қоплама турига қараб, йўллар қопламали ва қопламасиз (тупроқ) турларга бўлинади.

Шаҳар ташқарисидаги йўллар ШНК 2.05.02-07 “автомобиль йўллари” асосида лойиҳалаштирилади. (5.2.-жадвал) Тоғ ҳудудларида ҳисобланган тезликнинг камайиши ва белгиланган даражада лойиҳалаштириш меьёрларининг ҳам пасайиши мумкин.

Агар муайян ҳудудда шунинг имкони бўлса ва бу ортиқча иш харажатларни келтириб чиқармаса, у ҳолда лойиҳада бўйлама қиялик 30 %0 ортиқ бўлмаслиги керак; автомобиль тўхташи учун кўриш масофаси 450м дан кам эмас; режадаги эгрилик радиуси 3000м дан кам эмас; бўйлама кесимда қавариқ эгри чизиқлар радиуси 70000м дан кам эмас, ботиқ эгри чизиқлар радиуси эса 8000 м дан кам бўлмаслиги лозим.
Автомобиль йўлларининг геометрик кўрсаткичлари

н
5.2-жадвал

Ҳаракатнин ҳисобланга тезлиги, км/с	Энг катта бўйлам қиялик, нишабликлар %	Энг кичик кўриш масофаси, м		Эгри чизиқнинг энг кичик радиуслари, м
		Тўхташ учун	Қарама- қарши автомо- билнинг	режада		бўйлама кесимда
				асосий	Тоғ худудида	Бўртиб чиққан	ботиқ
							асосий	Тоғ худудида
150	30	300	-	1200	1000	30000	8000	4000
120	40	250	450	800	600	15000	5000	2500
100	50	200	350	600	400	10000	3000	1500
80	60	150	250	300	250	5000	2000	1000
60	70	85	170	150	125	2500	1500	600
50	80	75	130	100	100	1500	1200	400
40	90	55	110	60	60	1000	1000	300
30	100	45	90	30	30	600	600	200

I-техник тоифали йўлларда турли йўналишдаги ҳаракат қисми орасида кенглиги 2.6м дан катта бўлган ажратувчи тасмалар ташкил қилинади.

Уларнинг ҳар бирини мустақил йўл тўшамасида лойиҳалаштириш мўлжалланади.
Автомобиль йўлларининг кесишувини ва туташишини, одатда, бўш майдончаларда ва йўлларнинг кесишуви ёки туташишининг тўғри жойларида жойлаштириш лозим.
Йўл кесишиш жойига келиш кўриш масофаси автомобилнинг тўхташи учун йўлларнинг бўйлама нишабликларида 40%0 ошмаслиги керак.
Автомобиль йўлларини кесишиши ва кўп қаватли боғланмалари (транспорт боғланмаси) қуйидаги қоидага кўра қабул қилинади:

• 
  I-а тоифали йўлларда барча тоифали автомобиль йўллари билан;
  
• 
  I-б ва II тоифали йўлларда II ва III – тоифали йўллар билан;
  
• 
  III–тоифали йўлларнинг ўзаро кесишган йўлларда ва уларнинг туташишидаги келажакдаги ҳаракат жадаллиги тезлиги кесишишида 8000 авто/суткадан кўп бўлган йўлларда.
  

Транспорт кесишмаларини шундай ҳисоб – китоб билан лойиҳалаштириш керакки, бунда I ва II тоифали йўлларда чап томонга бурилиш бўлмаслиги, шунингдек, асосий харакат йўналишларининг бир оқимда кесишуви бўлиши мумкин бўлган жойларда чапга бурилиш билан кириш чиқиш йўллари бўлмаслиги керак.
Техник–иқтисодий асослаб бериш билан I-б ва II тоифали йўлларда III тоифали йўлларнинг битта даражада туташиши (харакатланишнинг чапга бурилиш йўналишларини олиб қочиш шарти билан) мумкин.
I-III тоифали автомобил йўлларида кесишуви ва туташув жойлари кам бўлиши керак. I-а тоифали йўллардаги кесишуви ва туташишини аҳоли яшаш пунктларидан ташқари жойларида, одатда, камида 10 км дан кейин, I-б ва II- тоифали йўлларда – 5 км, III-тоифали йўлларда эса – 2 км масофада бўлиши мақсадга мувофиқ.
Асосий йўлларда ҳаракат чизиқларини ҳаракатланиш қисми устидан кўтарилмасдан йўналтирувчи оролчалар билан мос келувчи жойларни белги кўринишида кўриб чиқилиши лозим.
Йўлларнинг бир даражада кесишиши ва туташишини схемасидан қатъий назар уларга нисбатан тўғри ёки яқин бурчак остида олиш тавсия қилинади. Мобода, транспорт оқимлари кесишмасдан, балки тармоқланса ёки қўшилса, унда йўллар кесишмасини ҳар қандай бурчакда кўришни таъминлаш хисоби билан қуришга йўл қўйилади.
Автомобиль йўлларининг темир йўллари билан кесишишини ҳар қандай ҳолатда қоидага кўра станциялар ва маневр ҳаракат йўллари чегараларидан ташқари тўғридан-тўғри кесишадиган йўлларда лойиҳалаштириш керак. Бир хил даражадаги кесишадиган йўллар орасидаги ўткир бурчак 60 градусдан кам бўлмаслиги лозим.
I-III тоифадаги автомобиль йўлларнинг темир йўллар билан кесишиши
турли сатхда лойиҳалаштириш кўзда тутилади.
I-III тоифадаги йўлларга барча четлашиш ва кириш ҳолатида қуйидаги қопламаларга эга бўлиши керак:

• 
  100 м узунликда – кумланган, лой-қумли ва енгил лойли тупроқларда;
  
• 
  200 м узунликда – қора тупроқли, лойқа, оғир ва чангли намланган тупроқлар;
  

IV тоифали йўлларга киришдаги қопламаларнинг узунлигини I-III тоифали йўллардаги қиришга нисбатан 2 марта кичикроқ қилиб кўриб чиқиш кўзда тутилади.
Йўллардан четлашиш ва киришдаги четлашишларни (йўл чети) 0,5. 0,75 м дан кам бўлмаган кенгликка мустаҳкамлаш кўзда тутилади.
Тезкор ўтиш йўлакчаларини бир даражада I-III тоифали йўллардаги кесишиш ва четлашишни кўриб чиқилиши лозим, шунингдек, ишлаб чиқариш иншоотлари ва биноларига яқин жойда, яъни йўл юзида жойлашган худудда.

• 
  50 авто/сутка ва ундан ортиқ келтирилган ва юқори ҳаракат жадаллигидаги I тоифали йўлларда четлашиш ёки яқинлашиш (йўлларга мос келувчи тўхташ ва ҳайдаш);
  
• 
  II, III тоифали кўчаларда - 200 авто/сутка ва ундан ортиқ келтирилган йўл ҳаракат жадаллигида. 5.3-жадвалда турли тоифали ва турли ҳаракат режимли йўллар учун ўтиш-тезлик чизиқларининг узунлиги келтирилган.