Avtomobil XX asr sivilizatsiyasining yorqin ramzi hisoblana-di. Transportsiz, jumladan, avtomobil transportisiz xalq xo‘jaligini tasavvur etib bo‘lmaydi


Avtomobil dvigatellarining ish rejimlarida ishlatilgan gazlardagi



Download 1,52 Mb.
bet82/121
Sana01.02.2022
Hajmi1,52 Mb.
#423463
1   ...   78   79   80   81   82   83   84   85   ...   121
Bog'liq
avtomobillarda ishlatiladigan ashyolar

9. 1- jadval


Avtomobil dvigatellarining ish rejimlarida ishlatilgan gazlardagi


zaharli moddalarning konsentratsiyasi (foiz hosobida)









Dvigatellarning ish rejimlari




Zaharli






















Tezlanish

Sekinlashtirish




moddalar

Salt

O‘zgar-




jadalliligi 0 dan

jadalliligi 40 dan







ishlash

mas tezlik

40 km/s gacha

0 km/s gacha






















Uglerod oksidi

0,5–8,5

0,3–3,5

2,5–5,0

1,8–4,5






















Uglevodorodlar

0,03–0,12

0,02–0,6

0,12–0,17

0,23–0,44






















Azot oksidlari

0,005–0,01

0,10–0,20

0,12–0,19

0,003–0,005






















Atmosferaning ifloslanishi va zaharli moddalarning zararlilik darajasi ularning nisbiy zaharliligi hamda ishlatilgan gazlardagi miqdori bilangina emas, balki atmosferaga chiqarib tashlash jadal-liligi bilan ham belgilanadi. Bu ko‘rsatkich esa kuch agregatining ish rejimi va quvvatiga bog‘liq. Dvigatel chiqarib tashlaydigan moddalarning zaharlilik darajasini eng aniq tarzda baholash uchun amaldagi standartlarda ko‘zda tutilgan to‘liq sinov sikllari dvi-gatelning turli ish rejimlarini o‘z ichiga oladi.





  1. 2- jadvalda dizellar va benzinli dvigatellar nominal rejimda ishlaganida chiqarib tashlanadigan zaharli moddalar miqdoriga doir o‘rtacha qiyosiy ma’lumotlar keltirilgan.

235














9. 2- jadval




Ishlatilgan gazlardagi zaharli moddalar miqdori







Solislitirma chiqindi,

Hajm bo‘yicha




Zaharli moddalar

g/k W soat

konsentratsiya, %







benzinli

dizelli

benzinli

dizelli






















Uglerod oksidi

70–180

4–5,5

6 gacha

0,2 dan kam




Azot oksidlari

27

12–19

0,5

0,25




Uglevodorodlar

14–140

2–4

0,05 gacha

0,01 dan kam




Aldegidlar

3,4

0,14–0,2

0,03

0,002




Oltingugugrt angi­

0,28

0,95

0,008

0,03




dridi



















Qurum

0,4

1,4–2,0

0,05*

0,25*




* g/m2 da
















Jadvaldan ko‘rinib turibdiki, ishlatilgan gazlarning zaharliligini belgilovchi asosiy tarkibiy qismlar benzinda ishlaydigan dvigatel-larda azot oksidlari va uglerod oksidi, dizellarda esa azot oksidlari va qurumdan iborat.




Nazorat savollari:



  1. Etillangan benzinlarni ishlatish qoidalarini aytib bering.




  1. Etillangan benzin bilan zaharlanganlarga birinchi tibbiy yordam qanday ko‘rsatiladi?




  1. Etillangan benzin bilan ishlanganida zaharlanishning oldini olish uchun qanday chora-tadbirlarni qo‘llash lozim?




  1. Azot oksidlari va uglevodorodlar qanday kasalliklarni keltirib chiqaradi?




  1. Aldegidlar va oltingugurt birikmalari qanday kasalliklarni keltirib chiqaradi?




  1. Yonilg‘i-moylash materiallarining yong‘in va portlash jihatidan xavfliligi to‘g‘risida gapirib bering.




  1. ATKlarda yong‘in va portlashga qarshi qanday tadbirlar amalga oshiriladi?




  1. Zaharli chiqindilarning o‘simlik va hayvonot dunyosiga ta’siri haqi-da aytib bering.

236
X BOB. REZINA MATERIALLARI



  1. 1. Rezinalar haqida umumiy ma’lumotlar

Rezina buyumlar xalq xo‘jaligining barcha sohalarida, ayniqsa, traktor va avtomobil sanoatida keng qo‘llaniladi, chunki rezinaning­ asosiy tarkibiy qismi hisoblangan kauchuk juda elastik bo‘ladi. Rezina juda kuchli (1000 foizgacha) deformatsiyalanishi mumkin, lekin yuklanish olinganidan keyin rezina avvalgi holatiga deyarli butunlay qaytadi. Bundan tashqari, rezinaning kimyoviy chidamli­ ligi, yemirilishga qarshilik ko‘rsatish qobiliyati yuqori, yaxshi elektr izolatsion xossalarga ega, zichligi uncha katta emas. Hozir-gi zamon avtomobillarida bir necha yuz xil rezina detallar mav-jud. Ishlab chiqariladigan kauchukning anchagina qismi (taxminan 60 foizi) avtotraktor texnikasi uchun shinalar ishlab chiqarishga sarflanadi.


Har qanday rezinali materialning asosi kauchuk bo‘lib, zamo­ naviy yengil avtomobillarda 300 tagacha nomdagi umumiy soni 500–600 ta bo‘lgan detallar (yuk avtomobillarida esa 200 tadan 500 tagacha detali) rezinadan tayyorlangan bo‘lib, bu detallarni tayyorlash uchun 250–400 kg kauchuk, ya’ni 500–800 kg rezi-na materiallar sarflanadi, 40 t yuk ko‘tara oladigan MAЗ markali avtomobillarning faqatgina shinalari 4000 kg ni tashkil etadi. Avto-mobillarga sarflanadigan rezina materiallarining umumiy massasi avtomobil massasining 8–9 foizini, shu bilan birga, avtomobilning umumiy tannarxining 10–40 foizini tashkil etadi, bundan ko‘rina-diki rezina qimmatbaho va kamyob materialdir.


Rezinadan texnikada keng ko‘lamda foydalanishga sabab qu­ yidagilardir:


– materialning yuqori elastiklik xususiyatiga egaligi (yuqori si-fatli rezinalar uchun cho‘zilishdagi solishtirma uzayish 1000 foizga yetadi);


237

– yetarli darajada mustahkamlikka egaligi (rezinalarning eng yaxshi navlarining uzilishdagi mustahkamligi 40 MPa ga yetadi);

– gazni juda kam miqdorda o‘tkazishi va suvni butunlay o‘tkaz­ masligi;


– yuqori dielektrik xususiyatlari.


Yuqorida sanab o‘tilgan xususiyatlarga asoslangan holda rezina-li materiallardan turli-tuman rezinotexnik buyumlar: shinalar, bikir shlanglar, amortizatorlar, tasmali uzatmalar, qistirmalar, salniklar, muftalar, transport tasmalari ishlab chiqariladi. Kabel, o‘tkazgich, elektromashinalar va jihozlar ishlab chiqarishda rezinalardan elek-troizolatsiyasi sifatida foydalanilishini ta’kidlab o‘tish lozim.



  1. 2. Kauchuk ishlab chiqarish

Ilgari kauchukli o‘simlik shirasidan olinadigan tabiiy kauchuk (TK)dan foydalanilardi. Rezina ishlab chiqarish ko‘payishi bilan kauchuk yetishmay qoldi. Hozirgi paytda rezinalarning anchagina qismi neftni qayta ishlash mahsulotlari hisoblangan turli sintetik kauchuklar (SK) asosida tayyorlanadi. Ammo dastlabki paytda sintetik kauchukdan olingan rezinalarning fizik-mexanik xossala-ri tabiiy kauchukdan tayyorlangan rezinanikiga qaraganda yomon edi (mustahkamligi, nisbiy cho‘zilishi, yeyilishga va sovuqqa chi-damliligi past edi). Lekin neft-kimyo sanoatining yutuqlari tabiiy kauchukdan olingan rezinalardan ishlab chiqarish imkonini beradi.


Kauchuk yuqori molekular birikma bo‘lib, molekula mas-sasi 100–500 mingga teng (raqam molekula vodorod atomidan necha barobar og‘ir ekanligini ko‘rsatadi). Polimerning katta uzun molekulasi yumaloqlanishga harakat qiladi, lekin bunga moleku-lalarning o‘zaro ta’sir kuchi qarshilik ko‘rsatadi. Shuning uchun ham kauchuk juda elastik bo‘ladi.


Tabiiy kauchuk (TK) Braziliyada o‘sadigan geveya daraxtining kauchuk tashuvchilari (shirasi)dan olinadi. Iqlim sharoitiga ko‘ra mamlakatimizda geveya daraxtini o‘stirish mumkin emas, boshqa tarkibdagi kauchuk tashuvchilari bo‘lgan o‘simliklar ishlab chiqa-


238

rish ahamiyatiga ega emas. Shuning uchun mamlakatimizda rezina sanoatining xomashyosi sifatida sintetik kauchuklardan foydala-niladi. SKning vatani sobiq Ittifoqdir. 1932- yilda dunyoda birin-chi marta S. V. Lebedev uslubiga asosan zavod sharoitida butadi-yenli SK sintez qilingan. Bu kauchuk uchta harf bilan markalanadi

– СКБ. СКБ o‘zining sifati bo‘yicha tabiiy kauchukdan anchagi-na yomon, shuning uchun uni boshqa SKlar siqib chiqarmoqda. O‘tgan asrning 60- yillari boshlarida stereoregulatorli butadiyenli kauchuk SKD ishlab chiqarildi. Bu kauchuklar elastikligi bo‘yicha


TKlardan qolishmaydi, yeyilishga va sovuq ta’siriga chidamliligiga ko‘ra TKlardan yaxshiroq.


Stereoregulatorli SKlardan eng istiqbolligi izorenli kauchuk


СКИ (masalan, СКИ–3)dir. Uning formulasi, xossalari TKniki bi-lan bir xil bo‘lganligi uchun o‘rnini uning to‘la bosa oladi.


Avtomobillarning rezinali detallarini tayyorlashda monomerlar-ni polimerizatsiyalash mahsulotlaridan keng foydalaniladi.


Istiqbolli universal SKlarga butilkauchuk-izobutilenni-izopren bilan sopolimeri kiradi. Bu material avtomobil kamerlarini ishlab chiqarishdagi eng yaxshi materiallardandir (u yuqori gaz o‘tkaz­ maslik xususiyatiga ega).

Hozirda 200 turdan ortiq SKlar mavjud. Kauchuklarning asosiy xususiyatlari va ishlatilish sohasi to‘g‘risida ma’lumotlar 10. 1- jad-valda keltirilgan.





    1. 1- jadval




Download 1,52 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   78   79   80   81   82   83   84   85   ...   121




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish