Avtomobil indd

To‘yinmagan uglevodorodlar 
neftni termik qayta ishlash 
natijasida hosil bo‘ladi. Ular uglerod atomlari orasidagi 
ikkilangan va uchlangan bog‘lanishlar borligi bilan tavsiflanadi. 
Bu turdagi uglevodorodlar ichida umumiy formulasi Ñ
n
Í
2n 
ko‘rinishda bo‘lgan, bitta ikkilangan bog‘lanishdagi 
olifenli 
uglevodorodlar 
(masalan, etilen C
2
H
4
) ko‘p uchraydi. 
Shuningdek, umumiy formulasi C
n
H
2n – 2
ko‘rinishda bo‘lgan, 
ikkita ikkilangan bog‘lanishdagi 
diolifenli uglevodorodlar 
ham 
keng tarqalgan. 
Molekulalardagi ikkilangan bog‘lanishlar ularning kimyoviy 
faolligini oshiradi. Ular osongina oksidlanadi va birikish hamda 
zichlash (polimerizatsiya) reaksiyasiga moyil bo‘ladi. Molekula-
dagi ikkilangan bog‘lanishlarning soni qancha ko‘p bo‘lsa oksid -
la nish jarayoni shunchalik jadal amalga oshadi. Polimerlash 
natija sida yuqori molekular smola – asfaltli birikmalar hosil 
qiladi. Shuning uchun ham to‘yinmagan uglevodorodlarning 
motor yonilg‘isi va moylarda bo‘lishi maqsadga muvofiq emas. 
To‘yinmagan uglevodorodlarning turg‘unmasligi natijasida ular 
saqla nayotgan yonilg‘ida, ayniqsa, kreking benzinda smola 
hosil bo‘lish jarayonini tezlashtiradi. 
Kislorodli birikmalar. 
Neft va neft mahsulotlarining asosiy 
organik kislotalarini naftenli guruhlar tashkil etadi. Ular R–
COOH ko‘rinishidagi karbon kislotalarga taalluqlidir. Bunda 
R – uglevodorodli radikal; COOH – birikmaning kislota 
xususiyatiga ega ekanligini ko‘rsatuvchi karboksil guruhi. 
Naften kislotalar yuqori qaynash haroratiga (200°C dan 
yuqori) ega, xona haroratidagi zichligi 1 g/sm
3
ga teng 
bo‘lgan, neft mahsulotlarida yaxshi eruvchi va suvda umuman 
erimaydigan moyli suyuqlikdir. 

---

22
23
Naftenli kislotalar ta’sirida qora metallar zanglamaydi, 
ammo rangli metallar (asosan, rux va qo‘rg‘oshin)ga jadal ta’sir 
ko‘rsatib, ularning tuzlarini hosil qiladi. Naftenli kislotalarning 
asosiy qismi neftning yonilg‘i-gazoyl fraksiyasi tarkibida bo‘ladi. 
Oksidlanish jarayonida neft mahsulotlari tarkibida 
molekulasida karboksil guruhdan tashqari gidroksil guruh (OH) 
ishtirok etuvchi 
oksikislotalar 
ham hosil bo‘ladi.