Avtomobil indd

Dizel yonilg‘isining bug‘lanuvchanligi
Dizel yonilg‘isi optimal bug‘lanuvchanlikka ega bo‘lishi 
lozim. Yonilg‘ining havo bilan aralashishi uchun yonilg‘i 
bug‘lanishi lozim. Yonilg‘i-havo aralashmasi yonish ka-
merasidagi zaryad aralashmani alangalanishining quyi che-
garasida yonadi. Bundan aralashma hosil bo‘lish tezligi dvi-
gatel silindriga purkalgan yonilg‘ining to‘la bug‘lanishi 
quyidagi omillarga bog‘liq bo‘lishi ko‘rinadi: harorat, bosim, 
havoning yonish kamerasidagi uyurma harakati, purkash sifati 
va yonilg‘ining bug‘lanuvchanligi. 
Yonilg‘ining purkalishi qanchalik yaxshi bo‘lsa (yonilg‘i qan-
chalik mayda purkalsa), bug‘lanish sirti shuncha ortadi. Bundan 
3.2- rasm. 
Yonilg‘ining 
qotish haroratini 
aniqlash asbobi:
1
– shisha idish; 
2 – 
si-
nalayotgan yonilg‘i to‘l di-
rilgan probirka; 3 – ti qin; 
4 
– ter tnometr; 
5 – 
ara-
lashtirgich. 

---

82
83
tashqari, yonilg‘ini to‘zitilishidagi tomchilar diametrining 
kichiklashishi ularning qizish tezligini oshiradi. Buning 
natijasida purkash sifati ortishi bilan birga, purkalayotgan 
yonilg‘ining bug‘lanish tezligi ortadi. 
Bug‘lanuvchanligi yomon bo‘lgan va yuqori haroratda 
qaynaydigan yonilg‘i ishlatilganida, bug‘lanish tezligi shu 
darajada sust bo‘lishi mumkinki, bunda yonilg‘i gaz holatiga 
o‘tishga ulgurmaydi va buning oqibatida to‘la yonmaydi. 
Natijada yonilg‘i sarfi ortadi, gilza devorlaridan moy pardasining 
suyuq yonilg‘i bilan yuvilishi tufayli silindr-porshen guruhi 
detallarining yeyilishi ortadi. 
Dizel yonilg‘isining bug‘lanuvchanligi uning fraksion tarkibi 
bilan baholanadi. Bu tarkib dizel yonilg‘isining bug‘lanishini 
ko‘rsa tuvchi va benzinlardagi kabi yonilg‘i hajmi (umumiy 
hajmiga nisbatan foiz hisobida) bilan yonilg‘i (yonilg‘i 
haydaladigan) harorati orasidagi bog‘liqlikni belgilab beradi. 
Bu haroratlar yonilg‘ining yurgazib yuborish xususiyatlariga 
ta’sir ko‘rsatadi: yonilg‘i tarkibida nisbatan yengil fraksiyalar 
qanchalik ko‘p bo‘lsa, yonilg‘i purkalganidan so‘ng shuncha 
tez bug‘lanadi; bunda yonilg‘ining to‘liq yonishi, kam tutun 
chiqarishi va dizelning oson yurgazib yuborilishi ta’minlanadi. 
Shunga qaramasdan, yonilg‘ida oson bug‘lanadigan fraksiya-
larning juda ko‘p bo‘lishi maqsadga muvofiq emas. Bu holda 
dizel dvigatellarida yonilg‘i kuchli yonadi, natijada dvigatel 
normal ishlamaydi (o‘ta qizib ketadi, quvvati pasayadi, ba’zan 
to‘xtab qoladi va uni sovitmasdan yurgazib yuborish mumkin 
bo‘lmaydi). Shu ning uchun ham yengil fraksiyalarning miqdori 
cheklanadi. 
Shu bilan birga, yonilg‘ida og‘ir fraksiyalar bo‘lishi 
yonilg‘ining ancha yuqori haroratlarda haydalishiga olib 
keladi. Natijada yonilg‘i aralashma hosil bo‘lish jarayonini 
yomonlashtiradi, yonilg‘i ko‘p sarf bo‘ladi, ishlatilgan gaz 
tutab chiqadi va kuyundi ko‘p hosil bo‘ladi. 
Yuqoridagi fikrlarga ko‘ra, dvigatel oson ishga tushishi 
uchun yonilg‘i shunday bug‘lanuvchanlikka ega bo‘lishi 
kerakki, bunda o‘z-o‘zidan alangalanish sodir bo‘ladigan 
paytda alangalanish hosil bo‘ladigan chegarada zarur yonilg‘i-
havo aralashmasi hosil qilinishi lozim. 
Dizel yonilg‘isining o‘t olish xususiyati yonilg‘ining 50 foizi-
ning qaynash harorati bilan baholanadi. 
Dizellar uchun 
t
50%
= 255–280°C va 
t
96%
= 330–340°C bo‘lgan 
qishki yonilg‘ilar hamda 
t
50%
= 280°C va 
t
96%
= 360°C bo‘lgan 
yozgi yonilg‘ilar ishlab chiqariladi. Bunday fraksion tarkibli 
dizel yonilg‘isi yonilg‘ining to‘la yonishini va dvigatellarning 
yumshoq ishlashini ta’minlaydi. 
Dizel yonilg‘isining fraksion tarkibini aniqlash benzinning 
fraksion tarkibini aniqlash kabi amalga oshiriladi. 
3.6.