Avtomobil indd

 Past haroratda muzlaydigan suyuqliklar
Yilning sovuq mavsumida muzlash harorati past bo‘lgan 
suyuqliklar – antifrizlardan foydalanish maqsadga muvofiq. 
Bu suyuqliklar etilenglikol (C
2
H
4
(OH)
2
) bilan tarkibida 
korroziyalanishga hamda ko‘pik hosil bo‘lishiga qarshi 
qo‘shilmalar bo‘lgan suv aralashmasidan iborat. Etilenglikol 
qovushoqligi 25 mm
2
/s bo‘lgan rangsiz yoki sarg‘ish rangdagi 
suyuqlik bo‘lib, uni 20°C haroratdagi zichligi 1,11 g/sm
3
, 
qaynash harorati +197,5°C va muzlash harorati minus 11,5°C. 
U suv, aseton, turli spirtlar bilan yaxshi aralashadi va neft 
mahsulotlarida erimaydi. Etilenglikol suv bilan aralashtirilganida 
hosil bo‘lgan aralashmaning muzlash harorati har ikkala tashkil 
etuvchinikidan (etilenglikol va suv) past bo‘ladi. 
Etilenglikolning suvdagi eritmasini, eritma tarkibidagi 
suv miqdoriga bog‘liq holda, muzlash haroratini o‘zgarish 
qonuniyati 7.2- va 7.3- rasmlarda keltirilgan.
c
v
 hajmiy, %
7.2-rasm.
Etilenglikolli antifrizlarning muzlash harorati 
t
z
 ning
antifiriz tarkibidagi suv miqdori 
c
v
 ga bog‘liqligi.
c
v
 hajmiy, %
7.3-rasm. 
Etilenglikolli antifrizlarning zichligi 
ρ
 
ning
antifiriz tarkibidagi suv miqdori 
c
v
 ga bog‘liqligi.

---

202
203
Diagrammadan ko‘rinadiki, etilenglikolning suvdagi erit-
masining eng past muzlash harorati minus 75°C ga to‘g‘ri keladi. 
Bu aralashmaning 33,3 foizi suv va 66,7 foizi etilenglikoldan 
iborat bo‘ladi. Suv va etilenglikolning har qanday boshqa 
nisbatlarida aralashmaning muzlash harorati bundan yuqori 
bo‘ladi. Diagrammadan foydalanib ma’lum ish sharoiti uchun 
aralashma tarkibining qanday nisbatda bo‘lishi lozimligini 
aniqlab olish mumkin. 
Sovitish tizimida past haroratda muzlaydigan sovituvchi 
suyuqliklar (antifrizlar)dan foydalanishning quyidagi afzal-
liklari mavjud: muzlash harorati past, qaynash harorati yuqori, 
qovushoqlik xossalari yaxshi, yonmaydi, issiqlik sig‘imi va 
issiqlik o‘tkazuvchanligi ancha yuqori, muzlaganida hajmi 
kattalashmaydi. 
Etilenglikolning suvdagi eritmalari po‘lat, mis, aluminiy va 
ular ning qotishmalarini kuchli korroziyalash xususiyatiga ega. 
Shuning uchun 1 
l
antifriz tarkibiga 2,5–3,5 g dinatriyfosfat 
(Na
2
HPO
4
) va 1 g dekstrin qo‘shiladi. Dinatriyfosfat po‘lat 
va cho‘yanning korroziyalanishini kamaytiradi, dekstrin, mis, 
aluminiy va ularning qotishmalaridan tayyorlangan detallar 
yuzasida esa parda hosil qilib, ularni korroziyalanishdan 
himoyalaydi. Ruxdan tayyorlangan detallarni qo‘shimcha 
himoyalash talab etiladi, buning uchun antifriz tarkibiga 7,5–8 
foiz miqdorida molibden oksidli natriy (Na
2
MoO
4
) qo‘shiladi 
va antifriz markasida 
m
harfi bilan ifodalanadi. 
Etilenglikolli suyuqliklarning hajmiy kengayish koeffitsiyenti-
ning ancha kattaligi (6–8 foizgacha) sovitish tizimiga suyuqlik 
kam roq (sig‘imining 92–94 foiz qismigacha) quyilishini taqozo 
etadi. 
Antifrizlarning ikki turi: tosollar (Òîñîë À, Òîñîë A–40 va 
Òîñîë À–65) va past haroratda muzlaydigan 40 va 65 markali 
suyuqliklar ishlab chiqariladi.