Avtomobil indd

«Uz-Dong Yang Ko» qo‘shma korxonasi
tomonidan ishlab chiqarilayotgan qoplamalar namunalari.
 
12.4.
 Qistirma va zichlovchi materiallar
Avtomobillar uzellarini yig‘ishda detallar o‘zaro tegib 
ishlaydigan joylarni germetiklash zarurati paydo bo‘ladi. Bu 
zaruratni qondirishda qistirma va zichlovchi materiallardan 
foydalaniladi. Ular detallar birikkan joylardan suyuqlik oqishi 
va sizishining, flaneslardan gazlar chiqishining oldini olish, 
ishqalanish uzellarini chang va namdan saqlash birikmalarini 
germetiklash uchun ishlatiladi. Qistirma materiallardan 
qo‘zgalmas detallarni biriktirishda ishlatiladigan turli xil 
shakldagi (biriktiriladigan detallarning o‘zaro tegib turivchi 
yuzalariga moslab) qistirmalar tayyorlanadi. Zich lovchi 
materiallar ko‘pchilik hollarda 
salniklar
deb yuritiladi va 
o‘zaro aylanib ishlaydigan detallar orasidagi tirqishlarni 
zichlashda ishlatiladi. Qistirma va zichlovchi materiallar yuqori 
mustahkamlikka, zarur elastiklikka va, shu bilan birga, uncha 
katta bo‘lmagan qattiqlikka ega bo‘lishi lozim. Shuning bilan 
birga, bu materiallar ning ishlatilish sharoitiga ko‘ra ular yuqori 

---

354
355
harorat, neft mahsulotlari va suv ta’siriga chidamli bo‘lishi 
lozim. Salnik tayyorlanadigan materiallar yemirilishga ham 
chidamli bo‘lishi lozim. 
Qistirmabop materiallar sifatida turli xil kimyoviy ishlov 
berilgan qog‘ozlar (pergament, karton, fibra – ish harorati 
150°C gacha), namat (75°C gacha haroratda ishlatishga 
yaroqli), asbest (350°C gacha haroratda ishlatishga yaroqli), 
turli xil markadagi paronitlar (asbest, kauchuklar, to‘ldirgichlar 
aralashmasining vulkanizatsiyalangan listlari), moy va benzin 
ta’siriga chidamli paronit ÌÁÏ–5 (250°C haroratgacha 
ishonchli ishlaydi), ferronit 1001 (parronit metalli to‘r bilan 
armirlangan, 400°C gacha haroratlarda ishlatish mumkin) va 
boshqalardan foydalaniladi. 
Rux xlorid bilan ishlov berilgan, presslangan qog‘oz yoki 
kartonfibraning mexanik mustahkamligi va neft mahsulotlari 
ta’siriga chidamliligi yuqoridir. Undan qistirmalar (qistirmabop 
fibra ÊÃÔ), elektr apparatlar detallari (elektrotexnik fibra ÔÅ) 
tayyorlanadi. Qog‘oz materiallarining maksimal ish harorati 
140–150°C dan oshmaydi. Bunday yuqori haroratda ular 
kuyib, egiluvchanligi yo‘qoladi. 
Salniklar qistirmalar tayyorlash uchun moy, benzinga 
chidamli rezinadan tashqari, texnik namatdan ham foy-
da laniladi. Bu namat jundan tayyorlangan g‘ovakli list 
materiallardir. Uning issiqdan va tovushdan izolatsiyalashgan 
xossalari, amortizatsiyalash xususiyati yuqoridir. 
Po‘kak daraxtning uvoqlari presslanib, po‘kak material 
olinadi. Ular suv, neft mahsulotlari muhitida, kichik mexanik 
yuklamalar ostida hamda ko‘pi bilan 100–120°Ñ gacha 
qiziydigan birikmalarni (klapanlar qutisi, yonilg‘i baklari, 
qalqovichli kameralarning qopqoqlar, filtrlar stakani, dvigatellar 
karteri, faralar oynasi va hokazolar) zichlashda ishlatiladi. 
Yuqori haroratda ishlovchi detallarni issiqlikdan izolatsiyalash 
hamda zichlash uchun asbestdan keng foydalaniladi (kiritish 
va chiqarish kollektorlari, dvigatel silindrlari, kallagi va 
boshqalardagi qistirmalar). Asbest tabiiy tolali material bo‘lib, 
uni yupqa, egiluv chan va mustahkam tolalarga ajratish mumkin. 
Asbest elektr va issiqlikdan izolatsiyalash xossalariga ega, 
yonmaydi, 350°C gacha haroratda ishlay oladi, lekin bundan 
yuqori haroratda uning mustahkamligi va egiluvchanligi 
yo‘qoladi. Ta’mirlash ishlarida karton, qog‘oz to‘qima, tasma, 
chilvir va ip ko‘rinishidagi asbestdan, shuningdek, maydalangan 
asbestdan foydalaniladi. 
Asbest (60–70 foiz), vulkanizatsiyalashgan rezina (12– 
13 foiz) va to‘ldirgich (tuproq, talk) aralashmasidan neft 
mahsulotlari ta’siriga chidamli, 450°C haroratga chidash 
beradigan list material – paronit olinadi. Paronitdan yonilg‘i 
va moy tegib turadigan detallar uchun zichlamalar (taqsimlash 
shesternalarining qopqoqlari, moy qabul qilgichlar flaneslari, 
suv nasosi, yonilg‘i tindirgich va boshqalarning qistirmalari) 
tayyorlanadi. 
Grafit, rezina, surik va ba’zi boshqa moddalarning 
aralashmasi presslanib list material qistirmabop klingerit 
olinadi. Undan tayyorlangan qistirmalar 180–200°C haroratda 
ishlay oladi. 
Avtomobillar kabinalarida shovqinni kamaytirish uchun 
maxsus mastikalardan foydalaniladi. Qora rangli bir jinsli 
suyuq massa ko‘rinishida bo‘lgan ÁÌÈ–1 mastikasi mana 
shunday xossaga ega. U metall sirtga yoki ÔË–93, ÝÔ–093 
gruntovkalari surtilgan sirtlarga purkab qoplanadi. Mastike, 
100–110 °C haroratda 30 minut ichida quriydi, qoplama 
metallarni korroziyalanishdan ham saqlaydi.
12.5.