2
O
’
zga
r.
Vara
q
Hujjat
№
Imzo
Sana
Varaq
qq
NDKI EMF 5311000
–
TJA
Tasdiqlayman
Kafedra mudiri
_________
«____»
___________ 2022-y
.
“Sohaning texnologik o’lchashlari va asboblari” fanidan “Fotodiodlarni o’lchash
texnikasida qo’llash imkoniyatlarini o’rganish” mavzusidagi
Kurs ishining topshirig`i
1.
Kurs loyihasining tarkibi:
kirish, texnologik qism, texnik qism, hisobiy qism, xulosa
va adabiyotlar.
2.
S9295 tipidagi fotodiod
Asosiy manbalar:
N.R. Yusupbekov, B.I. Muhamedov, Sh.M. G’ulomov “
Texnologik
jarayonni nazorat qilish”. N.R. Yusupbekov, Malikov A. “Texnologik jarayonlarni
avtomatlashtirish asoslari”
Rahbar____ Axmatov A_____
Komissiya a’zolari
: Kadirov .Y
Boyeva.O
Ismoilov.M
Bosqich
nomi
Kirish Texnologik
qism
Texnik
qism
Hisobiy
qism
Xulosa
Kurs loyihasini
rasmiylashtirish
va
himoya
qilish
Bajarish
muddati
4
O
’
zga
r.
Vara
q
Hujjat
№
Imzo
Sana
Varaq
qq
NDKI EMF 5311000
–
TJA
KIRISH
Fotodiod sanoat va texnikada keng qo’llaniladigan asbob hisoblanadi. Undan
foydalanish texnik jarayonda ma’lum qulayliklarni yaratib beradi.
Fotodiodlar
yorug`likka sezgir yarimo'tkazgich elementlaridir. Ularning asosiy vazifasi yorug'lik
oqimini elektr signaliga aylantirishdir. Bunday yarim o'tkazgichlar
turli xil
qurilmalarda ishlatiladi, ularning ishlashi yorug'lik oqimlarini ishlatishga asoslangan.
Fotodiod elementlari ta'sirining asosini ichki fotoelektr ta'sir qiladi. Bu muvozanatsiz
elektronlar va teshiklarning (ya'ni elektronlar uchun bo'sh joy bo'lgan atomlarning)
yorug'lik oqimi ta'sirida yarimo'tkazgichda paydo bo'lishidan iborat bo'lib, ular
fotoelektromotor kuch hosil qiladi. Fotodiodlar qo`llanilishi optoelektronik integral
mikrosxemalar. Yarimo'tkazgichlar optik aloqani ta'minlaydi, bu esa funktsional
aloqani saqlab, quvvatni va boshqaruv zanjirlarini samarali ravishda ajratilishini
kafolatlovchi vazifasida keladi. Ko'p elementli fotodetektorlar - skanistorlar,
yorug'likka
sezgir moslamalar, fotodiodli massivlar. Optoelektrik element nafaqat
ob'ektning yorqinligini va uning vaqt o'zgarishini sezishi, balki to'liq vizual tasvirni
yaratishga qodir. Fotodiodlar ko'plab optoelektronik qurilmalarning asosiy qismidir.
Integratsiyalashgan mikrosxemalar (optoelektronik) fotodiod muhim ish tezligiga ega
bo'lishi mumkin, ammo hozirgi kuchaytirish koeffitsienti birlikdan ortiq emas. Optik
ulanish tufayli mikrosxemalar muhim afzalliklarga ega: kuchli elektr zanjirlaridan
boshqarish pallalarini ideal galvanik izolyatsiyasi.
Shu bilan birga, ular o'rtasida
funktsional aloqa saqlanib qoladi.
Fotodiod yarimo‘tkazgichli yorug‘lik energiyasini
qabul qiluvchi qurilma xisoblanadi va unda yorug‘lik ta’sirida elektr zaryadlarini
tartibli xarakati sodir bo‘ladi. Fotodiodni ishlashi yorug‘lik ta’sirida P-n o‘tishdagi
teskari tokni o‘sishiga asoslangan. Fotodiodga manbaa kerak emas, chunki o‘zi
tok generatori xisoblanadi va u tok E ga proporsional. p-n o‘tish
yuzasi katta
bo‘lgan va maxsus yorug‘lik energiyasidan elektr energiyasi olish uchun
mo‘ljallangan fotodiodga quyosh batareyalari deyiladi.
O
’
zga
r.
Vara
q
Hujjat
№
Imzo
Sana
Varaq
NDKI EMF 5311000
–
TJA
Elektronlar esa potensialli to‘siq kuchlanishini kamaytirib, teshiklarga
emitterdan asosga o‘tish imkoniyatini yengillashtiradi.
Bu esa fototokni
kupaytiradi. Fototranzistorlar fototelegrafda, fototelefonda va xisoblash texnikasida
keng qo‘llaniladi.
Fotoelement yorug‘lik energiyasini bevosita elektr energiyasiga o‘zgartirib beradi
va ulardan radiozanjirlarni tag‘minlash uchun E.Yu.K. manbai sifatida foydalaniladi.
Ularning ishlash prinsipi r va n sohali yarim o‘tkazgichlarni yorug‘lik oqimi bilan
yoritilganda sohalar orasida foto EYuKni yuzaga keltiruvchi fizik hodisalarga
asoslangan. Hozir ko‘p tarqalgan kremniyli fotoelementlarning asosi bo‘lib, n turli, 1
mm qalinlikdagi kremniy plastinkasi olinadi. Uning yuzasiga diffuziya yo‘li bilan bor
(V) yoki aluminiy 0,4...1 mkm qalinlikda yupqa qatlam hosil qilinadi. n va Si
qatlamlarning birlashish chegarasida n-r o‘tish yuzaga keladi.
Kontaktlar vakuumda
titan sochib hosil qiladi va yupqa kumush parda bilan muhofaza qilib qo‘yiladi.
Changlatib sochilgan metallning o‘ta yupqa pardasi yarim shaffofdir. Plastinkaning
orqa tomonida chuqurcha o‘yilib, unda n Si plastinkasiga birlashtirilgan kontakt
joylashtiriladi.
Bir nechta elementlarga ega fotodetektorlarga fotodiod massivi, skanistor
shaklida
joylashgan ushbu qurilmalar yangi progressiv elektron qurilmalardir. Ularning
fotodiodli optoelektronik ko'zlari ob'ektlarning fazoviy va yorqinlik xususiyatlariga
reaktsiya yaratishi mumkin. Boshqacha qilib aytganda, u o'zining to'liq vizual
qiyofasini ko'rishi mumkin. Yorug'likka sezgir hujayralar soni juda katta. Shuning
uchun tezkorlik va sezgirlik masalalaridan tashqari, ma'lumotlarni o'qish kerak. Bir
nechta fotoselga ega bo'lgan barcha fotodetektorlar skanerlash tizimlari, ya'ni izchil
o'rganilayotgan makonni elementlar bo'yicha ketma-ket ko'rish orqali tahlil qilishga
imkon beruvchi qurilmalardir.
Fotodiodlar shuningdek, optik tolali liniyalarda va
lazerli masofani aniqlashda keng qo'llaniladi. Yaqinda bunday yorug'lik chiqaradigan
diodlar pozitron emissiya tomografiyasida qo'llanilmoqda. Hozirda qor ko'chkisi
fotodiodlaridan tashkil topgan yorug'likka sezgir massivlarning namunalari mavjud.
Ularning samaradorligi va ko'lami ba'zi omillarga bog'liq.
