48
Haqiqiy texnik-iqtisodiy ko’rsatkichlar
tayyorlangan, real sharoitlarda
ishlatilayotgan stanoklarni tavsiflaydi. Bu ko’rsatkichlarning ishonchliligi tadqiq
etishning tanlangan davriga, axborotning yetarli hajmda bo’lishiga va h.k ga bog’liq
bo’ladi.
RDB stanoklarda detallarga ishlov berishning iqtisodiy samaradorligi muhim
ko’rsatgich bo’lib, stanoklarning qo’llanish sohasini, loyihalanayotgan texnologik
jarayonda ulardan foydalanish zaruriYAti va imkoniYAtini belgilab beradi.
RDB stanoklar qo’lda boshqariladigan universal
stanoklarga nisbatan
birmuncha qimmat turadi. Ularni sanoatga joriy qilishdan olinadigan iqtisodiy
samara ishlov berish unumdorligini oshirish, yuklanish koeffitsientini ko’tarish va
oldindan ko’zda tutilgan tadbirlar (boshqarish dasturni tayyorlash va o’lchamga
sozlash) ni bajarish bilan ta’minlanadi.
2.4. Iqtisodiy samaradorlik mezonlari
RDB stanoklarda ishlov berishning iqtisodiy samaradorlik mezonlariga: yillik
iqtisodiy samara (E
y
), sarf-xarajatlarni qoplash muddati (T
s
), jihozlarni butun xizmat
muddatidagi iqtisodiy samarasi (E
j
) va ishlov berish tannarxini arzonlashtirish (
Т
)
kabi mezonlar kiradi.
RDB stanoklarni joriy etishdan olinadigan iqtisodiy samaradorlik ishlov
berish tannarxini arzonlashtirish uchun qo’shimcha mablag’lar qo’yishga
asoslangan. RDB stanoklarda ishlov berishning keltirilgan
sarf-xarajatlari ishlov
berishning umumiy iqtisodiy ko’rsatkichi bo’lib xizmat qiladi va u quyidagicha
aniqlanishi mumkin:
P = S + Ye
n
K
v
,
bu yerda: P – keltirilgan sarf-xarajatlar, so’m;
S – ishlov berish tannarxi, so’m;
E
n
– xalq xo’jaligi samaradorligiga mablag’ ajratishning normativ
koeffitsienti (E
n
=0,15);
K
v
– ajratilgan mablag’, so’m.
49
RDB stanoklarni joriy etishdan olinadigan yillik iqtisodiy samara bir xil
hajmdagi mahsulotlarni tayyorlash uchun sarflanadigan, keltirilgan yillik xarajatlar
farqi sifatida aniqlanadi:
E
y
=P
1
–P
2
=(S
1
+E
n
K
1
)
– (S
2
+E
n
K
2
),
bu yerda: P
1
,P
2
– eski va YAngi variantlar bo’yicha
yillik keltirilgan sarflar, so’m;
S
1
,S
2
– eski va YAngi variantlar bo’yicha mahsulot ishlab chiqarishning
yillik tannarxi, so’m;
K
1
,K
2
– eski va YAngi variantlar bo’yicha asosiy va aylanma fondlarga
ajratilgan mablag’, so’m;
– ishlab chiqarishni eski variantdan YAngi RDB stanokka o’tkazishning
yillik sarf xarajatlari koeffitsienti:
xy
,
bu yerda: x – YAngi RDB stanokning unumdorligini taqqoslash koeffitsienti (eski
variantga nisbatan);
u – eski va YAngi RDB stanoklarni operativ yillik ish vaqti fondlari nisbatini
belgilovchi koeffitsient.
Yuqoridagi formuladan ko’rinib turibdiki ishlab
chiqarishni YAngi RDB
stanokka o’tkazishning yillik sarf xarajatlari koeffitsienti
qancha yuqori bo’lsa,
ishlov berish tannarxi S
2
va ishlab chiqarish fondiga ajratilgan qo’shimcha mablag’
K
2
qancha kam bo’lsa, yillik iqtisodiy samara shuncha yuqori bo’ladi.
Ishlab chiqarish fondiga ajratilgan mablag’ K asosiy fondga ajratilgan
mablag’ va aylanma mablag’dan iborat bo’ladi. Asosiy fondga ajratilgan mablag’
jihozlarga, jihozlar joylashtiriladigan binoga, maishiy-xizmat ob’ektlarga (maishiy
binoga, oshxonaga), boshqarish dasturini yozish va nazorat qilish apparatlari uchun
sarflanadigan xarajatlardan iborat. Aylanma mablag’ moslamalarga,
boshqarish
dasturiga, tugatilmagan ishlab chiqarishga va boshqarish kadrlarni tayyorlashga
sarflanadigan xarajatlarni o’z ichiga oladi.
50
Detalga ishlov berishni RDB stanokka o’tkazishda har bir bosqichga
ajratiladigan mablag’ oshib boradi. Ajratilgan mablag’ xarajatlarini qoplash muddati
T
k
(yillar) quyidagi ifoda orqali aniqlanishi mumkin:
T
k
= (K
2
–
K
1
) (
S
1
–S
2
),
T
k
<1/E
n
shart
bajarilsa, YAngi stanoklarda ishlov berish foydali bo’ladi.
Normativ koeffitsient Ye
n
=0,15 bo’lganda YAngi jihozni tadbiq qilishga
sarflanadigan qo’shimcha xarajatlarning qoplash muddati T
k
<6,7 bo’lishi kerak.
RDB stanokdan foydalanishning butun muddati bo’yicha olinadigan iqtisodiy
foyda quyidagicha aniqlanishi mumkin:
E
ish
= E
yil
/ [
(1/T
2
+E
n
)
,
bu yerda:
=1,1 jihozni olib kelish, o’rnatish va ishga tushirish uchun sarflangan
xarajatlarni
hisobga oluvchi koeffitsient; T
2
– YAngi RDB stanokning xizmat
muddati, yil (metall kesuvchi jihozlarning to’la tiklash uchun amortizatsiYA
ajratmalari normasi bo’yicha qabul qilinadi).
Do'stlaringiz bilan baham: